Λιβαδερο, ενα συντομο Ιστορικο
Η παλαιά, ίσως και η αρχική ονομασία του χωριού ήταν ¨Μόκρο¨που βουλγαριστί σημαίνει ¨υγρόν¨και μετονομάσθηκε μετά την απελευθέρωση σε Λιβαδερό. Ο Κ. Γουναρόπουλος σε δημοσίευμα το1872 αναφέρει : « .... Μόκρον βουλγαριστί υγρόν .... τα ονόματα κατέλιπον οι βούλγαροι απο του 6ος αιώνος ...» Εφόσον δεχθούμε τούτο, είναι αυτονόητο ότι ο οικισμός υπήρχε απο του 6ου ή 7ου αιώνος και μάλιστα η κατοίκηση του χωριού είναι συνεχής και αδιάκοπη απο τους χρόνους εκείνους μέχρι και σήμερα, αφού διατηρεί την ιδια ονομασία. Από διάφορα ευρύματα στο εξωκκλήσι της Αναλήψεως πιθανολογείται ότι υπήρχε στη θέση αυτή κάποιο μοναστήρι, για το οποίο όμως δεν υπάρχουν άλλες μαρτυρίες ή αναφορές σε γραπτά κείμενα των αρχείων της Ι. Μητροπόλεως ή της επαρχίας, ούτε και η παράδοση φέρνει τέτοιες μνήμες.Απο όσο θυμάται ο σημερινός κόσμος της επαρχίας και απο όσες μνήμες και παραδόσεις φέρνει ο χρόνος, ήταν πάντοτε απο τα πολυπληθέστερα χωριά της περιοχής των Καμβουνίων, απο τα πιό ορεινά, παλαιότερα δε και μέχρι τη δεκαετία του 1960 απο τα πλέον δυσπρόσιτα και απομακρυσμένα, αφού απο τα Σέρβια που ήταν το Αστικό κέντρο της περιοχής απέχει περί τα 20 χλμ και οι δρόμοι ήταν οικτροί και δύσβατοι, όπου αν διασταυρώνονταν δύο φορτωμένα ζώα δεν μπορούσαν να προσπερασθούν, ιδίως στην περιοχή Τριγωνικό – Λιβαδερό τμήμα της ¨Σκάλας¨. Η ματάβαση των κατοίκων στην αγορά των Σερβίων και η επιστροφή ήταν προβληματική, ιδιαίτερα δε κατα τους χειμερινούς μήνες με τις βροχές, τα χιόνια και τις λάσπες. Μετά το 1950 έγινα κάποιος αμαξητός χωματόδρομος και και άρχισε κάποια συγκοινωνιακή εξυπηρέτηση με αυτοκίνητα φορτηγά της λεγόμενης άγονης γραμμής, και απο το 1963 έγινε η παρακαμπτήρια εθνική οδός Κοζάνης – Λαρίσης μέσω Μεταξά και εντεύθεν του χρόνου αυτού αποκαταστάθηκε τακτική συγκοινωνία, αφού επεκτάθηκε λίγο αργότερα ασφαλτοστρωμένος δρόμος μέχρι το Λιβαδερό. Έσπασε έτσι η απομόνωση και το χωριό πήρε άλλη κίνηση και άλλη μορφή.Στο μεγαλύτερο διάστημα της Τουρκοκρατίας ήταν ελεύθερο κεφαλοχώρι με αμιγή Ελληνικό πληθυσμό. Ζούσε και κινούνταν με το δικό του κόσμο και με τους δικούς του τρόπους. Χωριό ορεινό και άγονο σε γεωργική παραγωγή που περιοριζόταν στην καλλιέργεια και παραγωγή βρίζας κυρίως που πάντα κι΄αυτή ήταν λιψή και δεν επαρκούσε για τη διατροφή του πληθυσμού. Ο βιοπορισμός τους στηριζόταν περισσότερο στην κτηνοτροφία απο γιδοπρόβατα, αγελαδικά και χοιρινά. Διατηρούσαν καπάδια απο χοιρινά που τα εμπορεύονταν και προμήθευαν με μικρά χοιρίδια όλη την επαρχία Σερβίων. Στο πανηγύρι του Αηθόδωρου στα Σέρβια η κάθε οικογένεια της επαρχίας θα προμηθεύοταν ένα με δύο χοιρίδια Μοκριώτικα για να παχύνουν ως τα επόμενα Χριστούγεννα. Ο Χαρίσιος Μιγδάνης παρί τα 1820 αναφερόμενος στην επαρχία Σερβίων μεταξύ άλλων σημειώνει: « Τα πεδινά χωριά κάμνουν αρκετά γεννήματα, λινάριον, κανάβιον, καπνόν. Τα ορεινά τα οποία είναι και τα περισσότερα είναι ολιγώτερον γεννηματοφόρα, οι κάτοικοι των αναπληρούσι την έλλειψιν μόνο με περίσσευσιν της κτηνοτροφίας απο πρόβατα, αιγίδια, αγελάδια και χοίρους όπου γίνεται βαλάνιον.» Και το Λιβαδερό με τα απέραντα δάση δρυόδενδρων έχει άφθονο βαλάνιον και γι’αυτό και τα χοιρίδια αποτελούσαν απο τα χρόνια εκείνα βασική πηγή προσόδων.
Όταν ο Αλή πασάς λίγο πρίν απο το 1800 απέκτησε κάποιες αρμοδιότητες στο χώρο της Μακεδονίας, με τις επεκτατικές του επιδρομές και με διάφορους δόλιους και δυναστικούς τρόπους, άρπαζε το ένα μετά το άλλο τα χωριά και τα τσιφλικοποιούσε, τότε κατέστησε και το Λιβαδερό τσιφλίκη μαζί με τα άλλα χωριά των Καμβουνίων. Με επιστολές τους προς τον Μητροπολίτη οι ιερείς των χωρίων γράφουν : «.....Σας είναι γνωστόν Άγιε Δεσπότη μας ότι τα χωριά μας Τρανόβαλτον, Λαζαράδες και Μόκρον τα έκαμεν τσιφλίκια ο τύρανος με δυναστείαν και τζέρμπι ( με το ζόρι) χωρίς να δώσει ούτε οβολό περι τούτο και έλαβε σινέτια ( συμβόλαια ) ότι του τα επωλήσαμεν με ευχαρίστηση μας. Τι ημπορούσαμε να κάμωμεν ένα τοιούτον απάνθρωποιν και αιμοβόρον, θέλοντας και μή θέλοντες τα εδώκαμεν» Ελπίζομεν να βάλει μεν ογλήγορα τον παντελή αξολοθρευμόν του τυράνος μεν την ησυχίαν και ραχάτι ημών ... και άμποτε εισακούσαμεν τη δέηση ημών...» Παπανίκος και Παπαντώνης από Τρανόβαλτο, Παπαλιώλιος και Παπαπαναγιώτης απο Λαζαράδες και Παπαγιάννης, Παπαφώτης απο Μόκρο Ιούνη 1820»
Με την επιστολή αυτή παρακαλούσαν τον Επίσκοπο να μεσολαβήσει ώστε να τους επιστραφεί το κτήμα ή να τους καταβληθεί ή αξία. Με την εξίντωση του Αλή Πασά που συνέβη το Δεκέμβριο του 1820 τα κτήματα περιήλθαν στην ιδιοκτησία της Σουλτανικής αρχής, ώς ιμπλιάκια, δηλαδή ώς εθνικά κτήματα που τα καλιεργούσαν οι χωρικοί με την υποχρέωση να τους παραδίνουν το ένα τρίτο της παραγωγής σε χρήμα στους νέους σουμπασήδες που εγκαταστάθηκαν στα χωριά.
Η συνΕχεια στη διπλανΗ στΗλη >>
www.livadero.ch © 2007 Privacy Policy Powered by Mikromedia
Κατά τον Ιούλιο του 1820 ο ληστής Γεώργιος Σουλιώτης μαζί με άλλους 40, έδεσαν τον αδερφό του Παπαγιάννη και άλλους δύο και πήραν 600 πρόβατα. Αυτά γράφει σε επιστολή του προς τον επίσκοπο Βενιαμίν ο Χατζή Χαλίλ Αγάς, γενικός φρούραρχος των περιοχών Χασίων, Σερβίων, Ελασώνος και Καϊλαρίου. Το σχετικό απόσπασμα της επιστολής έχει ως εξής : « ....Δια τον εις αυτόθι ερχομόν μου σοι λέγω τούτο, ότι κατά το παρόν εμποδίζομαι, διότι είμαι προσταγμένος απο τον υψηλότατον Ρούμελη Βελεσή δια να κυβερνήσω εδώ ανθρώπους εις φύλαξιν απο την ημέραν που ήλθον εδώ, εύρον τον βελέση πεφοβισμένον και ταραγμένον, επειδή ο Γιώργης ο Σουλιώτης , ομού με άλλους σαράντα ανθρώπους εμβήκαν εις το Μόκρον και έδεσαν τον αδερφό του Παπαγιάννη και άλλους δύο νοικοκυραίους και πήραν και εξακόσια πρόβατα και καθώς μανθάνομεν ότι τα χωριά των Τρικάλων και Χασίων είναι γεμάτα απο αρβανιτιά και πάντα φίλαξιν ευρυσκόμεθα....» Όπως φαίνεται απο το γράμμα του φρούραρχου ο Γεώργιος Σουλιώτης πρέπει να ήταν απο τους γνωστούς αρχηγούς των συμμοριών. Τον καιρό αυτό οι Σουλτανικές δυνάμεις βρίσκονταν σε πλήρη και δυναμική σύγκρουση με τις δυνάμεις του Αλή Πασά και επικρατούσε γενική σύγχιση και αναρχία στην ύπαιθρο της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Είχαν αναπτυχθεί οργανωμένες συμμορίες και αλώνιζαν και ταλαιπωρούσαν την ύπαιθρο. Σε μια τέτοια συμμορία αρχηγός πρέπει να ήταν ο Σουλιώτης, που ίσως βρισκόταν και σε συνεργασία με συμμορίες της αρβανιτιάς του Αλή Πασά. Αυτές οι συμμορίες δεν υπηρετούσαν κανένα εθνικό ή άλλο σκοπό, ούτε κινούνταν με κάποια ιδεολογία. Δρούσαν απλώς με την ψυχολογία, τη νοοτροπία και την αντίληψη του ληστού.
Κατα την επανάσταση του 1854 το Λιβαδερό ήταν μεταξύ των επαναστατημένων χωριών, γι’αυτό και οι Τούρκοι παρά τις υποσχέσεις τους κατα τη συμφωνία που έγινε με την αποχώρηση των επαναστατών, ότι δεν θα προχωρούσαν σε αντίποινα, βγήκαν στο χωριό, επιδόθηκαν σε λεηλασίες και έκαψαν και την εκκλησία της Παναγίας ( η οποία κατα την επανάσταση του 1854 βρισκόταν σε άλλη θέση ). Ο Κ. Γουναρόπουλος το 1872 σημειώνει « ...Μόκρον 80 οικιών επαναστάντων το 1854 οι δε Τούρκοι έκαυσαν τον αυτόθι ναόν της Παναγίας ως αν αυτός επανέστη...»
Απο το έγγραφο της 2-6-1891 καταχωρημένο στον εκκλησιαστικό κώδικα 48 Ιστ. Αρχ. Φαίνεται ότι ο ιερέας Μόκρου Παπαδημήτριος κλήθηκε στα Σέρβια και φυλακίσθηκε χωρίς αιτία. Για πόσο χρόνο έμεινε φυλακισμένος και με ποιές συνθήκες και πότε απολύθηκε ή κάποια άλλα σχετικά δεν υπάρχουν πληροφορίες.
Απο διάφορα έγγραφα που βρίσκονται στα αρχεία φαίνεται ότι ο Μητροπολίτης Κωνστάντιος, ενδιαφερόμενος για τα σχολεία όλης της Επαρχίας, ιδιαίτερη αγάπη είχε για το Λιβαδερό και ιδιαίτερο ενδιαφέρον έδειχνε. Χαρακτηριστική είναι η επιστολή του της 15/8/1904 οπου μεταξύ άλλων σημειώνει : « ....Όλα τα χωριά και τους χριστιανούς μας αγαπώμεν, αλλά το Μόκρον και τους Μοκριώτες περισσότερον, δια τούτο και θέλομεν το σχολείον χρόνον με το χρόνον να πηγαίνει εμπρός... Σας συμβουλεύω να ζητήσωμεν καλό δάσκαλον απο την Μητρόπολιν...»
Μετά την απελευθέρωση απο τους Τούρκους το 1912, και για αρκετά χρόνια όπως όλα τα χωριά των Χασίων ταλαιπωρήθηκε απο τη δράση των ληστών και το κυνηγητό των Αστυνομικών Αρχών.
Κατα τη διάρκεια του Μεσοπολέμου 1912-1940 δέν υπήρχε στην περιοχή και στο χωριό καμιά ιδιαίτερη έξαρση. Οι άνθρωποι προσπαθούν να επιβιώσουν, τα οικομομικά τους είναι πενιχρά, οι δυσκολίες πολλές, η επικοινωνία δύσκολη. Λειτούργησε βέβαια σχολείο, οργανώθηκε η κοινότητα, μπήκαν τα πράγματα σε κάποια σειρά αλλά η ζωή ήταν σκληρή. Γιατροί δεν υπήρχαν, συγκοινωνία δεν υπήρχε, προστασία απο το κράτος δεν υπήρχε εκτός απο ένα μικρό Αστυνομικό σταθμό. Δεν μπορούμε να πούμε ότι στα χρόνια αυτά προωθήθηκε ιδιαίτερα η αξιόλογα η οικονομική, πολιτιστική και κοινωνική ζωή. Υπήρχαν μερικά τσελιγκάτα με μεγάλα κοπάδια, αλλά ο πολύς κόσμος ζούσε μέσα στην ανέχεια και σε άλλες δυσκολίες.
Κατα τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής 1941-1944 είχαν εγκατασταθεί αρχηγεία και στρατιωτικές ομάδες των αντάρτικών σωμάτων του ΕΛΑΣ και η πολιτική ηγεσία του ΕΑΜ. Λειτουργούσαν εκεί Λαϊκά Δικαστήρια και ασκούνταν όλες οι εξουσίες. Το Λιβαδερό είχε γίνει η πρωτεύουσα της επαναστατημένης περιοχής. Οι Λιβαδεριώτες όπως φάνηκε και απο τα μεταγενέστερα χρόνια δε συμμετείχαν και πολύ στο επαναστατικο αυτό κίνημα. Όχι ότι τους έλειπε η φιλοπατρία, αλλά διαφωνούσαν με τα πολιτικά, κοινωνικά και ιδεολογικά συνθήματα του κινήματος και με τους τρόπους που ενεργούσε. Γι΄αυτό και μεταγενέστερα κατα τον ανταρτοπόλεμο ή εμφύλιο 1946-1949, αντιτάχθηκαν ενεργά κατά των ανταρτών συγκροτήσαντες ένοπλες ομάδες κατά των επαναστατών. Έτσι κατα τη διάρκεια απο το 1943 ως το 1950 το χωριό ήταν κέντρο πολεμικού ενδιαφέροντος και συνέβησαν πολλά, καλά και άσχημα που δεν είναι όμως στις προθέσεις μας να ασχοληθούμε γιατί τα περισσότερα απο αυτά δεν είναι προς έπαινον.
Απο τη λήξη του ανταρτοπόλεμου και μετά, από τη 10ετία του 1950 δηλαδή και εδώθε το Λιβαδερό παρουσιάζει μια εκρηκτική αποτίναξη. Εκτινάσονται οι κάτοικοι προς κάθε κατεύθυνση, σαν μέτοικοι, σα μετανάστες, σαν ταξιδευτές και αναζητητές καινούργιων ορων ζωής. Περισσότερα απο 1500 άτομα έφυγαν προς Αυστραλία, Ελβετία, Δυτική Γερμανία, Θεσσαλονίκη, Κοζάνη, Αθήνα και Σέρβια. Και όλοι εργάστηκαν και πρόκοψαν και με κάθε τρόπο βοήθησαν και τους δικούς τους που παρέμειναν πίσω και το χωριό γενικότερα.
Αρκετοί που μετακόμισαν στα Σέρβια άνοιξαν καταστήματα και δημιούργησαν επιχειρήσεις. Άλλοι ασχολήθηκαν με αυτοκίνητα και μεταφορές, άλλοι διάφορες άλλες επιχειρήσεις και εργασίες, αλλά και όσοι έμειναν στο χωριό δεν έμειναν ενενεργοί. Ανέπτυξαν όλλες τις δραστηριότητες. Το χωριό ζωντάνεψε, ανοικοδομήθηκε εξ ολοκλήρου, κτίσθηκαν σπίτια και κοινοτικά κτίσματα, σχολεία, διαμορφώθηκαν πλατείες και άλλοι κοινόχρηστοι χώροι, έγινε ασφαλτοστρωμένος αυτοκινητόδρομος και απέκτησε τακτική και άνετη συγκοινωνία, καθώς και κάθε τηλεπικοινωνιακό μέσο. Απο το 1969 το χωριό ηλεκτροδοτήθηκε και απόκτησε όλα τα μέσα σε σκεύη και μηχανήματα που υπηρετεί ο ηλεκτρισμός. Το Λιβαδερό άλλαξε δεν είναι δυσπρόσιτο, απόμακρο και απομονωμένο φτωχοχώρι. Μεταμορφώθηκε οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά και πορεύεται ανοδικά.
Όσοι και να έφυγαν στα ξένα το χωριό είναι ακόμα μεγάλο και φαίνεται πως θα επιζήσει γιατί και όσοι έφυγαν ακόμη δεν το ξεχνούν, το επισκέπτονται κατα καιρούς και το βοηθούν. Μένουν μόνιμα 1700 άτομα και ασχολούνται επαγγελματικά κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία και με άλλα διάφορα βοηθητικά επαγγέλματα.
Τρίτη 27 Ιανουαρίου 2009
Κυριακή 25 Ιανουαρίου 2009
Προβλήματα συμπεριφοράς μαθητών.
εργασίες:προβλήματα συμπεριφοράς μαθητών
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΜΑΘΗΤΩΝ
Αν θέλαμε να ιεραρχήσουμε τα προβλήματα, που μπορεί να παρουσιαστούν σε ένα συνηθισμένο σχολείο, ένα ειδικό σχολείο, μία συνηθισμένη σχολική τάξη ή μία ειδική τάξη, αυτό που πιθανόν θα έμπαινε στην πρώτη ή στις πρώτες θέσεις θα ήταν σίγουρα το πρόβλημα των ανεπιθύμητων συμπεριφορών. Και αυτό γιατί το συγκεκριμένο πρόβλημα μπορεί να γίνει αιτία και αφορμή για πολλά άλλα, που αφορούν τόσο το μαθητή στον οποίο παρουσιάζεται, όσο και το ευρύτερο σχολικό περιβάλλον. Έτσι σαν απόρροια μπορεί να έχουμε μαθησιακές δυσκολίες, προβλήματα προσαρμογής και κοινωνικοποίησης, διατάραξη του σχολικού κλίματος γενικά, και μακροχρόνια πρόβλημα παραβατικότητας.
Οι αιτίες της προβληματικής συμπεριφοράς μπορεί να είναι εγγενείς στο άτομο, να είναι δηλαδή οργανικής προέλευσης ή να είναι περιβαλλοντικής φύσης. Οι εγγενείς αιτίες μπορεί να αφορούν υπερκινητικότητα, χαμηλή νοημοσύνη, συναισθηματικές διαταραχές, ψυχοπαθολογία. Στις περιβαλλοντικές αιτίες μπορούμε να συμπεριλάβουμε ένα στερημένο, διαταραγμένο και χαώδες οικογενειακό ή ευρύτερο περιβάλλον, αλλά και ένα προβληματικό και μη ευέλικτο σχολικό περιβάλλον.
Ας δούμε όμως πως οι παραπάνω αιτίες οδηγούν, με μαθηματική θα λέγαμε ακρίβεια, στην ανεπιθύμητη ή διαταραγμένη όπως έχουμε συνηθίσει να λέμε συμπεριφορά.
Η υπερκινητικότητα από μόνη της αποτελεί μια προβληματική συμπεριφορά και ίσως τη συχνότερη. Το φαινόμενο έχει απασχολήσει επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων και αναφέρεται με τον όρο Υπερκινητικό Σύνδρομο, αφορά δε στο συνδυασμό ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας. Το DSM III (1980) της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας θέτει σαν προϋπόθεση για τη διάγνωση της διαταραχής τη συνύπαρξη συμπτωμάτων απροσεξίας και υπερκινητικότητας. Στο DSM III-R (1990) έχουμε ένα κατάλογο 14 συμπεριφορών με 8 απ' αυτές αρκετές για τη διάγνωση, που όμως δεν υιοθετείται στη 10η αναθεώρηση της Διεθνούς Ταξινόμησης Νόσων (ICD-10, 1990) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, όπου δίνεται προτεραιότητα στις υπερκινητικές εκδηλώσεις και συμπεριφορές ελλειμματικής προσοχής.
Το ενδιαφέρον των ειδικών είναι εντονότατο, αρκεί να αναφέρουμε ότι στο διάστημα 1957-60 έχουμε δημοσιευμένα 31 σχετικά άρθρα, σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ μεταξύ 1977-80 7.000.(1)
Το σύνδρομο εμφανίζεται συχνότερα στα αγόρια απ' ότι στα κορίτσια και φυσικά υπάρχουν διαφορές ως προς την ποιότητα και την ποσότητα του φαινομένου. Ακόμη παρατηρείται σε σημαντικό ποσοστό να επιμένουν οι πυρηνικές του δυσκολίες και στην εφηβεία αλλά και στην ενηλικίωση.(1)
Όπως είναι πολύ φυσικό, μέσα στο σχολικό περιβάλλον, όπου επιδιώκεται η τάξη, όχι ίσως όπως παλαιότερα σαν αυτοσκοπός αλλά σαν αναγκαία συνθήκη για να υπάρχει το κατάλληλο μαθησιακό κλίμα, η υπερκινητικότητα είναι απορριπτέα.
Ο μη σωστός χειρισμός του προβλήματος μπορεί και οδηγεί συνήθως σε μαθησιακές δυσκολίες και κατ' επέκταση σε σχολική αποτυχία και συχνά σε περιθωριοποίηση το μαθητή. Το αποτέλεσμα είναι να έχουμε χειροτέρευση της όλης κατάστασης, που γίνεται πιο πολύπλοκη και δυσχείριστη, αφού αναπτύσσεται δευτερογενώς ενοχλητική ή επιθετική συμπεριφορά από το παιδί, που αφορά σε τέσσερις στόχους: 1. Παρέλκυση προσοχής, 2. Επίδειξη δύναμης, 3. Εκδίκηση, 4. Επίδειξη ανικανότητας.(2)
Όπως όμως προαναφέραμε η ανεπιθύμητη συμπεριφορά μπορεί να εδράζει την αιτιολογία της, πέρα από την διαταραχή της υπερκινητικότητας, σε νοητική στέρηση , συναισθηματική διαταραχή και ψυχοπαθολογία. Στις περιπτώσεις αυτές οι δυνατότητες παρέμβασης αφορούν κυρίως ειδικούς, ψυχιάτρους, ψυχολόγους και ειδικούς παιδαγωγούς. Να σημειώσουμε εδώ ότι στην περίπτωση της υπερκινητικότητας υπάρχει και η δυνατότητα φαρμακευτικής επέμβασης κυρίως με διεγερτικά, με αποτελεσματικότητα που εγγίζει το 75%, φυσικά κάτω από τις οδηγίες ψυχιάτρου. Η παιδαγωγική αντιμετώπιση εντάσσεται στα πλαίσια των γενικών αρχών και τεχνικών που θα αναφερθούν στη συνέχεια.
Η ανεπιθύμητη συμπεριφορά, όπως προαναφέραμε, μπορεί να εμφανιστεί και λόγω δυσμενών περιβαλλοντικών παραγόντων, όπως ένα διαταραγμένο και χαοτικό οικογενειακό ή ευρύτερο περιβάλλον. Το παιδί προκειμένου να ισορροπήσει συναισθηματικά και να επιβιώσει, θα αναπτύξει ενδεχομένως στρατηγικές και τεχνικές μη αποδεκτές στο σχολείο, που θα αφορούν στους τέσσερις στόχους που προαναφέραμε.
Αλλά και το μη ευέλικτο και απρόσωπο σχολικό περιβάλλον μπορεί να συντελέσει σε σημαντικό βαθμό τόσο στην εμφάνιση όσο και στην ένταση της προβληματικής συμπεριφοράς, που μπορεί να προϋπήρχε σαν προδιάθεση. Τα περισσότερα προβλήματα προέρχονται κυρίως από το γεγονός ότι στο συνηθισμένο σχολείο και πολύ περισσότερο στο ειδικό σχολείο, απαιτείται η συνύπαρξη και συνεργασία ατόμων ή ομάδων διαφορετικής ηλικίας, κοινωνικής προέλευσης, πνευματικού επιπέδου, πολιτιστικού επιπέδου και ενδιαφερόντων.(3) Σ' αυτά να προσθέσουμε την ανταγωνιστικότητα, είτε σαν κίνητρο γνωστικής επίδοσης, είτε σαν κίνητρο συναισθηματικής συμπεριφοράς, που αντανακλά και το βαθμό ανταγωνιστικότητας, που επικρατεί στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον.(4)
Όταν με τα παραπάνω συνυπάρχει η σχολική αποτυχία σαν αποτέλεσμα μαθησιακών δυσκολιών, τότε η κατάσταση περιπλέκεται και επιδεινώνεται ακόμη περισσότερο.
Θα μπορούσαμε να αναφερθούμε ακόμη στα προβλήματα που δημιουργεί η συγκέντρωση πολλών παιδιών σε μικρούς σχετικά χώρους, με περιορισμό της κινητικότητάς τους και της φυσικής δυναμικής εκτόνωσης,(5) καθώς και στην επιθετική πολλές φορές συμπεριφορά του ίδιου του εκπαιδευτικού, που "εισπράττει" προσωπικά την επιθετικότητα του μαθητή, αλλά και στις επιβαλλόμενες ποινές, που πολλές φορές όχι μόνο θετικά αποτελέσματα δεν έχουν, αλλά οδηγούν σε αποξένωση και πλήττουν καίρια τις διαπροσωπικές σχέσεις δασκάλου μαθητή.(6)
Θα μπορούσαμε να συζητούμε επί μακρόν για τις αιτίες και τα αποτελέσματα της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς γιατί το θέμα είναι τεράστιο σε μέγεθος και σε επιπτώσεις. Αυτό όμως που κυρίως ενδιαφέρει είναι η πρόληψη και η αντιμετώπιση του προβλήματος. Η αλληλοενημέρωση γονέων και εκπαιδευτικών είναι πρωταρχικής σημασίας. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να γνωρίζει από πρώτο χέρι τις ιδιαιτερότητες των μαθητών του, αλλά και να ενημερώνει για ότι ανησυχητικό πέφτει στην αντίληψή του. Σημαντικό επίσης στοιχείο αποτελεί η δημιουργία και διατήρηση θετικού κλίματος στο σχολείο, που έχει σχέση τόσο με την υλικοτεχνική υποδομή, όσο και τις σωστές διαπροσωπικές σχέσεις σε επίπεδο δασκάλου μαθητή και μεταξύ μαθητών. Η ύπαρξη ανάλογου "ζωτικού χώρου" και η αίσθηση της ξεχωριστής προσωπικής γωνιάς για κάθε παιδί μπορεί να προλάβει ανεπιθύμητες εκδηλώσεις επιθετικότητας.
Σημαντικότατο επίσης είναι να υπάρχουν, σε επίπεδο σχολείου αλλά και σε επίπεδο τάξης, θεσμοθετημένοι ξεκάθαροι κανόνες αποδεκτής συμπεριφοράς, μετά από συμφωνία εκπαιδευτικών και μαθητών. Όταν όμως θέτουμε τα όρια τις αποδεκτής συμπεριφοράς πρέπει να αφήνουμε και συγκεκριμένα μικρά περιθώρια ανεκτικότητας.
Προληπτικό μέσο θα μπορούσε να θεωρηθεί και η λειτουργία του σχολείου και της τάξης στο χαμηλότερο δυνατό ανταγωνιστικό επίπεδο. Η ποικιλία επίσης των τρόπων και μέσων προσφοράς του διδακτικού υλικού μπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση του ενδιαφέροντος εκείνων των μαθητών, που εύκολα πέφτουν σε αδιαφορία ονειροπόληση και απόσυρση.
Παρ' όλες τις προσπάθειες, που μπορεί να καταβάλουμε και τα μέτρα που θα πάρουμε, είναι βέβαιο ότι πολλές φορές θα αναγκαστούμε να αντιμετωπίσουμε φαινόμενα ανεπιθύμητων συμπεριφορών. Συνηθισμένη πρακτική είναι η ευκαιριακή αντιμετώπιση με διάφορες ποινές, που συνήθως επιδεινώνουν το πρόβλημα. Πολλοί είναι και οι εκπαιδευτικοί που ψάχνουν εναγωνίως αποτελεσματικές συνταγές αντιμετώπισης. Δυστυχώς τέτοιες συνταγές δεν υπάρχουν και δεν μπορούν να υπάρξουν, αφού κάθε παιδί αποτελεί ξεχωριστή περίπτωση και κάθε πρόβλημά του απαιτεί ειδική αντιμετώπιση. Υπάρχουν ωστόσο συγκεκριμένες αρχές και τεχνικές που μπορούν να μας δώσουν τη δυνατότητα να ενεργήσουμε θετικά και αποτελεσματικά.
Όταν βρεθούμε μπροστά σε μια ανεπιθύμητη συμπεριφορά θα πρέπει να ξεκινήσουμε με ανάλυση των αιτίων της μέσα από διαδικασίες απλής ή συστηματικής παρατήρησης. Πολλές φορές μια μικρή τροποποίηση του περιβάλλοντος της τάξης μπορεί να λύσει προβλήματα. Μια μετακίνηση του μαθητή μακριά από το παράθυρο μπορεί να σταματήσει τη συνήθειά του να διασπά την προσοχή του κοιτάζοντας έξω. Η συνεργασία του με άλλο συμμαθητή ή άλλη ομάδα στην τάξη μπορεί να λύσει προβλήματα σχέσεων και απόδοσης στα μαθήματα. Μια δική μας παρέμβαση μπορεί να βοηθήσει ένα μαθητή να βελτιώσει τη θέση του στο κοινωνιόγραμμα της τάξης με αποτέλεσμα τη βελτίωσή του στη συμπεριφορά και όχι μόνο.
Σε περίπτωση που η συμπεριφορά δεν αφορά προβλήματα διαγωγής, αλλά εμφανίζεται σαν απόσυρση, αδιαφορία και ονειροπόληση, η παρέμβασή μας θα πρέπει να είναι το ίδιο άμεση και δυναμική και να αφορά την παροχή ερεθισμάτων, κινήτρων για συνεργασία και επιβράβευση κάθε προσπάθειας για εργασία και συμμετοχή.
Σε φαινόμενα διαταρακτικής συμπεριφοράς και προβλημάτων διαγωγής χρειάζεται να υπάρχει σταθερή αντιμετώπιση. Διαφορετική αντιμετώπιση από μέρους του εκπαιδευτικού σε όμοιες καταστάσεις, προκαλεί σύγχυση στο παιδί, για το κατά πόσο είναι αποδεκτό αυτό που κάνει. Σε κάθε περίπτωση να θυμόμαστε να κατακρίνουμε τη συγκεκριμένη ανάρμοστη συμπεριφορά και όχι το πρόσωπο.
Επιβραβεύουμε σε κάθε ευκαιρία την πραγματικά θετική συμπεριφορά αλλά και το πρόσωπο και μάλιστα δημόσια.
Συνεργαζόμαστε σε κάθε προσπάθειά μας με όλο το εμπλεκόμενο προσωπικό και τους γονείς δημιουργώντας "συμμάχους" και αποφεύγοντας καταστάσεις όπου "εμείς χτίζουμε" και άλλοι άθελά τους "γκρεμίζουν". Η συνεργασία μπορεί να επεκτείνεται και μεταξύ των μαθητών μας και δεν αποκλείει και το ίδιο το παιδί με τη δύσκολη συμπεριφορά εφ' όσον τη δεχτεί σαν πρόβλημα και προσπαθήσει να την ελέγξει.
Πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι σε κάθε περίπτωση είναι ευκολότερο να αντικαταστήσουμε μία ανεπιθύμητη συμπεριφορά με μια άλλη αποδεκτή παρά να την εξαλείψουμε. Επίσης η αποτελεσματικότητά μας θα εξαρτάται και από το κατά πόσο σε κάθε παρέμβασή μας υπεισέρχονται οι παράγοντες αγάπη, ενδιαφέρον και εμπιστοσύνη προς το παιδί με το οποίο δουλεύουμε.
Πέρα από τις παραπάνω γενικές αρχές υπάρχουν και συγκεκριμένες μέθοδοι και τεχνικές απόσβεσης ή καλύτερα τροποποίησης της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς. Οι τεχνικές αυτές απαιτούν απόλυτη συνεργασία των εμπλεκομένων, επιστημονική ανάλυση των αιτίων, συστηματική παρατήρηση και περιλαμβάνουν διαδικασίες καταγραφής συνθηκών, επιλογής κυρίαρχου προβλήματος, δημιουργία γραμμής βάσης, στοχοθέτηση ,αξιολόγηση αποτελεσμάτων και ανατροφοδότηση της διαδικασίας. Η παραπάνω διαδικασία και τεχνική μπορεί να διδαχτεί αποτελεσματικά μόνο στα πλαίσια ενός ειδικά οργανωμένου προγράμματος, που θα περιλαμβάνει και εργαστηριακές ασκήσεις.
Στην παρούσα εργασία έγινε προσπάθεια για μια πρώτη προσέγγιση του μεγάλου θέματος των προβλημάτων συμπεριφοράς. Έγινε μια αδρομερής αναφορά σε όρους και έννοιες και μια γενική ανάλυση σε ότι αφορά πρόληψη και αντιμετώπιση. Το όφελος όμως θα είναι σημαντικό αν και απλώς προβλημάτισε και έβαλε τις βάσεις για θεώρηση του όλου θέματος από άλλη οπτική γωνία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Καραντάνος Γ. Σύντομη αναφορά στο συμπόσιο της ΠΨ.Ε.Ε. με θέμα "Παιδιά με Υπερκινητικό Σύνδρομο και Διαταραχές Διαγωγής: Πρόκληση για τους Ειδικούς και το Σχολείο".Σημειώσεις για το Μ.Δ.Δ.Ε. 1995 2. Κατσούλη Συμεώνογλου Ασπ. "Αδιαφορία για μάθηση-ενοχλητική συμπεριφορά". περ. Το Σχολείο και το Σπίτι, τεύχος 403/1998 3. Καψάλη Αχ. "Η μαχητική επιθετικότητα:: Ερμηνεία της επιθετικής συμπεριφοράς στο σχολείο" περ. Τα Εκπαιδευτικά, τεύχη 31-32/1993 4. Κωνσταντινίδη Κ. "Ο ανταγωνισμός" περ. Σύγχρονη Εκπαίδευση. Τεύχος 11/1993 5. Παπαγεωργίου Γ. "Κοινωνικοί παράγοντες που επηρεάζουν αθροιστικά την επιθετική συμπεριφορά των παιδιών" περ. Το Σχολείο και το Σπίτι, τεύχη 408-409/1998 6. Αλεξόπουλου Δ. "Η ποινή, τα κριτήριά και τα πρότυπά της" περ. Σύγχρονη Εκπαίδευση, τεύχος 7/1982
© Γιάννης ΠαπαθεμελήςΣχ. Συμβούλος Ειδικής Αγωγής 8ης Περιφέρειας
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΜΑΘΗΤΩΝ
Αν θέλαμε να ιεραρχήσουμε τα προβλήματα, που μπορεί να παρουσιαστούν σε ένα συνηθισμένο σχολείο, ένα ειδικό σχολείο, μία συνηθισμένη σχολική τάξη ή μία ειδική τάξη, αυτό που πιθανόν θα έμπαινε στην πρώτη ή στις πρώτες θέσεις θα ήταν σίγουρα το πρόβλημα των ανεπιθύμητων συμπεριφορών. Και αυτό γιατί το συγκεκριμένο πρόβλημα μπορεί να γίνει αιτία και αφορμή για πολλά άλλα, που αφορούν τόσο το μαθητή στον οποίο παρουσιάζεται, όσο και το ευρύτερο σχολικό περιβάλλον. Έτσι σαν απόρροια μπορεί να έχουμε μαθησιακές δυσκολίες, προβλήματα προσαρμογής και κοινωνικοποίησης, διατάραξη του σχολικού κλίματος γενικά, και μακροχρόνια πρόβλημα παραβατικότητας.
Οι αιτίες της προβληματικής συμπεριφοράς μπορεί να είναι εγγενείς στο άτομο, να είναι δηλαδή οργανικής προέλευσης ή να είναι περιβαλλοντικής φύσης. Οι εγγενείς αιτίες μπορεί να αφορούν υπερκινητικότητα, χαμηλή νοημοσύνη, συναισθηματικές διαταραχές, ψυχοπαθολογία. Στις περιβαλλοντικές αιτίες μπορούμε να συμπεριλάβουμε ένα στερημένο, διαταραγμένο και χαώδες οικογενειακό ή ευρύτερο περιβάλλον, αλλά και ένα προβληματικό και μη ευέλικτο σχολικό περιβάλλον.
Ας δούμε όμως πως οι παραπάνω αιτίες οδηγούν, με μαθηματική θα λέγαμε ακρίβεια, στην ανεπιθύμητη ή διαταραγμένη όπως έχουμε συνηθίσει να λέμε συμπεριφορά.
Η υπερκινητικότητα από μόνη της αποτελεί μια προβληματική συμπεριφορά και ίσως τη συχνότερη. Το φαινόμενο έχει απασχολήσει επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων και αναφέρεται με τον όρο Υπερκινητικό Σύνδρομο, αφορά δε στο συνδυασμό ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας. Το DSM III (1980) της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας θέτει σαν προϋπόθεση για τη διάγνωση της διαταραχής τη συνύπαρξη συμπτωμάτων απροσεξίας και υπερκινητικότητας. Στο DSM III-R (1990) έχουμε ένα κατάλογο 14 συμπεριφορών με 8 απ' αυτές αρκετές για τη διάγνωση, που όμως δεν υιοθετείται στη 10η αναθεώρηση της Διεθνούς Ταξινόμησης Νόσων (ICD-10, 1990) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, όπου δίνεται προτεραιότητα στις υπερκινητικές εκδηλώσεις και συμπεριφορές ελλειμματικής προσοχής.
Το ενδιαφέρον των ειδικών είναι εντονότατο, αρκεί να αναφέρουμε ότι στο διάστημα 1957-60 έχουμε δημοσιευμένα 31 σχετικά άρθρα, σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ μεταξύ 1977-80 7.000.(1)
Το σύνδρομο εμφανίζεται συχνότερα στα αγόρια απ' ότι στα κορίτσια και φυσικά υπάρχουν διαφορές ως προς την ποιότητα και την ποσότητα του φαινομένου. Ακόμη παρατηρείται σε σημαντικό ποσοστό να επιμένουν οι πυρηνικές του δυσκολίες και στην εφηβεία αλλά και στην ενηλικίωση.(1)
Όπως είναι πολύ φυσικό, μέσα στο σχολικό περιβάλλον, όπου επιδιώκεται η τάξη, όχι ίσως όπως παλαιότερα σαν αυτοσκοπός αλλά σαν αναγκαία συνθήκη για να υπάρχει το κατάλληλο μαθησιακό κλίμα, η υπερκινητικότητα είναι απορριπτέα.
Ο μη σωστός χειρισμός του προβλήματος μπορεί και οδηγεί συνήθως σε μαθησιακές δυσκολίες και κατ' επέκταση σε σχολική αποτυχία και συχνά σε περιθωριοποίηση το μαθητή. Το αποτέλεσμα είναι να έχουμε χειροτέρευση της όλης κατάστασης, που γίνεται πιο πολύπλοκη και δυσχείριστη, αφού αναπτύσσεται δευτερογενώς ενοχλητική ή επιθετική συμπεριφορά από το παιδί, που αφορά σε τέσσερις στόχους: 1. Παρέλκυση προσοχής, 2. Επίδειξη δύναμης, 3. Εκδίκηση, 4. Επίδειξη ανικανότητας.(2)
Όπως όμως προαναφέραμε η ανεπιθύμητη συμπεριφορά μπορεί να εδράζει την αιτιολογία της, πέρα από την διαταραχή της υπερκινητικότητας, σε νοητική στέρηση , συναισθηματική διαταραχή και ψυχοπαθολογία. Στις περιπτώσεις αυτές οι δυνατότητες παρέμβασης αφορούν κυρίως ειδικούς, ψυχιάτρους, ψυχολόγους και ειδικούς παιδαγωγούς. Να σημειώσουμε εδώ ότι στην περίπτωση της υπερκινητικότητας υπάρχει και η δυνατότητα φαρμακευτικής επέμβασης κυρίως με διεγερτικά, με αποτελεσματικότητα που εγγίζει το 75%, φυσικά κάτω από τις οδηγίες ψυχιάτρου. Η παιδαγωγική αντιμετώπιση εντάσσεται στα πλαίσια των γενικών αρχών και τεχνικών που θα αναφερθούν στη συνέχεια.
Η ανεπιθύμητη συμπεριφορά, όπως προαναφέραμε, μπορεί να εμφανιστεί και λόγω δυσμενών περιβαλλοντικών παραγόντων, όπως ένα διαταραγμένο και χαοτικό οικογενειακό ή ευρύτερο περιβάλλον. Το παιδί προκειμένου να ισορροπήσει συναισθηματικά και να επιβιώσει, θα αναπτύξει ενδεχομένως στρατηγικές και τεχνικές μη αποδεκτές στο σχολείο, που θα αφορούν στους τέσσερις στόχους που προαναφέραμε.
Αλλά και το μη ευέλικτο και απρόσωπο σχολικό περιβάλλον μπορεί να συντελέσει σε σημαντικό βαθμό τόσο στην εμφάνιση όσο και στην ένταση της προβληματικής συμπεριφοράς, που μπορεί να προϋπήρχε σαν προδιάθεση. Τα περισσότερα προβλήματα προέρχονται κυρίως από το γεγονός ότι στο συνηθισμένο σχολείο και πολύ περισσότερο στο ειδικό σχολείο, απαιτείται η συνύπαρξη και συνεργασία ατόμων ή ομάδων διαφορετικής ηλικίας, κοινωνικής προέλευσης, πνευματικού επιπέδου, πολιτιστικού επιπέδου και ενδιαφερόντων.(3) Σ' αυτά να προσθέσουμε την ανταγωνιστικότητα, είτε σαν κίνητρο γνωστικής επίδοσης, είτε σαν κίνητρο συναισθηματικής συμπεριφοράς, που αντανακλά και το βαθμό ανταγωνιστικότητας, που επικρατεί στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον.(4)
Όταν με τα παραπάνω συνυπάρχει η σχολική αποτυχία σαν αποτέλεσμα μαθησιακών δυσκολιών, τότε η κατάσταση περιπλέκεται και επιδεινώνεται ακόμη περισσότερο.
Θα μπορούσαμε να αναφερθούμε ακόμη στα προβλήματα που δημιουργεί η συγκέντρωση πολλών παιδιών σε μικρούς σχετικά χώρους, με περιορισμό της κινητικότητάς τους και της φυσικής δυναμικής εκτόνωσης,(5) καθώς και στην επιθετική πολλές φορές συμπεριφορά του ίδιου του εκπαιδευτικού, που "εισπράττει" προσωπικά την επιθετικότητα του μαθητή, αλλά και στις επιβαλλόμενες ποινές, που πολλές φορές όχι μόνο θετικά αποτελέσματα δεν έχουν, αλλά οδηγούν σε αποξένωση και πλήττουν καίρια τις διαπροσωπικές σχέσεις δασκάλου μαθητή.(6)
Θα μπορούσαμε να συζητούμε επί μακρόν για τις αιτίες και τα αποτελέσματα της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς γιατί το θέμα είναι τεράστιο σε μέγεθος και σε επιπτώσεις. Αυτό όμως που κυρίως ενδιαφέρει είναι η πρόληψη και η αντιμετώπιση του προβλήματος. Η αλληλοενημέρωση γονέων και εκπαιδευτικών είναι πρωταρχικής σημασίας. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να γνωρίζει από πρώτο χέρι τις ιδιαιτερότητες των μαθητών του, αλλά και να ενημερώνει για ότι ανησυχητικό πέφτει στην αντίληψή του. Σημαντικό επίσης στοιχείο αποτελεί η δημιουργία και διατήρηση θετικού κλίματος στο σχολείο, που έχει σχέση τόσο με την υλικοτεχνική υποδομή, όσο και τις σωστές διαπροσωπικές σχέσεις σε επίπεδο δασκάλου μαθητή και μεταξύ μαθητών. Η ύπαρξη ανάλογου "ζωτικού χώρου" και η αίσθηση της ξεχωριστής προσωπικής γωνιάς για κάθε παιδί μπορεί να προλάβει ανεπιθύμητες εκδηλώσεις επιθετικότητας.
Σημαντικότατο επίσης είναι να υπάρχουν, σε επίπεδο σχολείου αλλά και σε επίπεδο τάξης, θεσμοθετημένοι ξεκάθαροι κανόνες αποδεκτής συμπεριφοράς, μετά από συμφωνία εκπαιδευτικών και μαθητών. Όταν όμως θέτουμε τα όρια τις αποδεκτής συμπεριφοράς πρέπει να αφήνουμε και συγκεκριμένα μικρά περιθώρια ανεκτικότητας.
Προληπτικό μέσο θα μπορούσε να θεωρηθεί και η λειτουργία του σχολείου και της τάξης στο χαμηλότερο δυνατό ανταγωνιστικό επίπεδο. Η ποικιλία επίσης των τρόπων και μέσων προσφοράς του διδακτικού υλικού μπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση του ενδιαφέροντος εκείνων των μαθητών, που εύκολα πέφτουν σε αδιαφορία ονειροπόληση και απόσυρση.
Παρ' όλες τις προσπάθειες, που μπορεί να καταβάλουμε και τα μέτρα που θα πάρουμε, είναι βέβαιο ότι πολλές φορές θα αναγκαστούμε να αντιμετωπίσουμε φαινόμενα ανεπιθύμητων συμπεριφορών. Συνηθισμένη πρακτική είναι η ευκαιριακή αντιμετώπιση με διάφορες ποινές, που συνήθως επιδεινώνουν το πρόβλημα. Πολλοί είναι και οι εκπαιδευτικοί που ψάχνουν εναγωνίως αποτελεσματικές συνταγές αντιμετώπισης. Δυστυχώς τέτοιες συνταγές δεν υπάρχουν και δεν μπορούν να υπάρξουν, αφού κάθε παιδί αποτελεί ξεχωριστή περίπτωση και κάθε πρόβλημά του απαιτεί ειδική αντιμετώπιση. Υπάρχουν ωστόσο συγκεκριμένες αρχές και τεχνικές που μπορούν να μας δώσουν τη δυνατότητα να ενεργήσουμε θετικά και αποτελεσματικά.
Όταν βρεθούμε μπροστά σε μια ανεπιθύμητη συμπεριφορά θα πρέπει να ξεκινήσουμε με ανάλυση των αιτίων της μέσα από διαδικασίες απλής ή συστηματικής παρατήρησης. Πολλές φορές μια μικρή τροποποίηση του περιβάλλοντος της τάξης μπορεί να λύσει προβλήματα. Μια μετακίνηση του μαθητή μακριά από το παράθυρο μπορεί να σταματήσει τη συνήθειά του να διασπά την προσοχή του κοιτάζοντας έξω. Η συνεργασία του με άλλο συμμαθητή ή άλλη ομάδα στην τάξη μπορεί να λύσει προβλήματα σχέσεων και απόδοσης στα μαθήματα. Μια δική μας παρέμβαση μπορεί να βοηθήσει ένα μαθητή να βελτιώσει τη θέση του στο κοινωνιόγραμμα της τάξης με αποτέλεσμα τη βελτίωσή του στη συμπεριφορά και όχι μόνο.
Σε περίπτωση που η συμπεριφορά δεν αφορά προβλήματα διαγωγής, αλλά εμφανίζεται σαν απόσυρση, αδιαφορία και ονειροπόληση, η παρέμβασή μας θα πρέπει να είναι το ίδιο άμεση και δυναμική και να αφορά την παροχή ερεθισμάτων, κινήτρων για συνεργασία και επιβράβευση κάθε προσπάθειας για εργασία και συμμετοχή.
Σε φαινόμενα διαταρακτικής συμπεριφοράς και προβλημάτων διαγωγής χρειάζεται να υπάρχει σταθερή αντιμετώπιση. Διαφορετική αντιμετώπιση από μέρους του εκπαιδευτικού σε όμοιες καταστάσεις, προκαλεί σύγχυση στο παιδί, για το κατά πόσο είναι αποδεκτό αυτό που κάνει. Σε κάθε περίπτωση να θυμόμαστε να κατακρίνουμε τη συγκεκριμένη ανάρμοστη συμπεριφορά και όχι το πρόσωπο.
Επιβραβεύουμε σε κάθε ευκαιρία την πραγματικά θετική συμπεριφορά αλλά και το πρόσωπο και μάλιστα δημόσια.
Συνεργαζόμαστε σε κάθε προσπάθειά μας με όλο το εμπλεκόμενο προσωπικό και τους γονείς δημιουργώντας "συμμάχους" και αποφεύγοντας καταστάσεις όπου "εμείς χτίζουμε" και άλλοι άθελά τους "γκρεμίζουν". Η συνεργασία μπορεί να επεκτείνεται και μεταξύ των μαθητών μας και δεν αποκλείει και το ίδιο το παιδί με τη δύσκολη συμπεριφορά εφ' όσον τη δεχτεί σαν πρόβλημα και προσπαθήσει να την ελέγξει.
Πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι σε κάθε περίπτωση είναι ευκολότερο να αντικαταστήσουμε μία ανεπιθύμητη συμπεριφορά με μια άλλη αποδεκτή παρά να την εξαλείψουμε. Επίσης η αποτελεσματικότητά μας θα εξαρτάται και από το κατά πόσο σε κάθε παρέμβασή μας υπεισέρχονται οι παράγοντες αγάπη, ενδιαφέρον και εμπιστοσύνη προς το παιδί με το οποίο δουλεύουμε.
Πέρα από τις παραπάνω γενικές αρχές υπάρχουν και συγκεκριμένες μέθοδοι και τεχνικές απόσβεσης ή καλύτερα τροποποίησης της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς. Οι τεχνικές αυτές απαιτούν απόλυτη συνεργασία των εμπλεκομένων, επιστημονική ανάλυση των αιτίων, συστηματική παρατήρηση και περιλαμβάνουν διαδικασίες καταγραφής συνθηκών, επιλογής κυρίαρχου προβλήματος, δημιουργία γραμμής βάσης, στοχοθέτηση ,αξιολόγηση αποτελεσμάτων και ανατροφοδότηση της διαδικασίας. Η παραπάνω διαδικασία και τεχνική μπορεί να διδαχτεί αποτελεσματικά μόνο στα πλαίσια ενός ειδικά οργανωμένου προγράμματος, που θα περιλαμβάνει και εργαστηριακές ασκήσεις.
Στην παρούσα εργασία έγινε προσπάθεια για μια πρώτη προσέγγιση του μεγάλου θέματος των προβλημάτων συμπεριφοράς. Έγινε μια αδρομερής αναφορά σε όρους και έννοιες και μια γενική ανάλυση σε ότι αφορά πρόληψη και αντιμετώπιση. Το όφελος όμως θα είναι σημαντικό αν και απλώς προβλημάτισε και έβαλε τις βάσεις για θεώρηση του όλου θέματος από άλλη οπτική γωνία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Καραντάνος Γ. Σύντομη αναφορά στο συμπόσιο της ΠΨ.Ε.Ε. με θέμα "Παιδιά με Υπερκινητικό Σύνδρομο και Διαταραχές Διαγωγής: Πρόκληση για τους Ειδικούς και το Σχολείο".Σημειώσεις για το Μ.Δ.Δ.Ε. 1995 2. Κατσούλη Συμεώνογλου Ασπ. "Αδιαφορία για μάθηση-ενοχλητική συμπεριφορά". περ. Το Σχολείο και το Σπίτι, τεύχος 403/1998 3. Καψάλη Αχ. "Η μαχητική επιθετικότητα:: Ερμηνεία της επιθετικής συμπεριφοράς στο σχολείο" περ. Τα Εκπαιδευτικά, τεύχη 31-32/1993 4. Κωνσταντινίδη Κ. "Ο ανταγωνισμός" περ. Σύγχρονη Εκπαίδευση. Τεύχος 11/1993 5. Παπαγεωργίου Γ. "Κοινωνικοί παράγοντες που επηρεάζουν αθροιστικά την επιθετική συμπεριφορά των παιδιών" περ. Το Σχολείο και το Σπίτι, τεύχη 408-409/1998 6. Αλεξόπουλου Δ. "Η ποινή, τα κριτήριά και τα πρότυπά της" περ. Σύγχρονη Εκπαίδευση, τεύχος 7/1982
© Γιάννης ΠαπαθεμελήςΣχ. Συμβούλος Ειδικής Αγωγής 8ης Περιφέρειας
Η λογοτεχνία γενικά
Γενικά η λογοτεχνία:
Προκαλεί αισθητική τέρψη
προκαλεί προβληματισμό
Ψυχαγωγεί
μεταβιβάζει ηθικές αξίες και παρέχει πρότυπα. Άρα η λογοτεχνία θα βοηθήσει το παιδί να διαμορφώσει με βιωματικό τρόπο βιοθεωρητικά, ηθικά και αισθητικά κριτήρια.
Στην εκπαίδευση η λογοτεχνία διδάσκεται για να διδάξει και να φρονηματίσει. Για να καλλιεργήσει καλαισθητικά τον άνθρωπο.
Η Παιδική λογοτεχνία συμβάλλει στην ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών
Για την ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού:
Δίνουμε το δικαίωμα εκλογής βιβλίου. Ρωτούμε τα παιδιά ποιο ποίημα ή ποια ιστορία θα ήθελαν να διαβάσουν ή να ξαναδιαβάσουν.
Ενθαρρύνουμε τη συλλογή βιβλίων. Ο δάσκαλος θα πρέπει να αναπτύξει πρωτοβουλία και να ορίζει ένα βιβλία που θα πρέπει να διαβάσουν οι μαθητές μέσα σε ένα αυστηρά καθορισμένο διάστημα και το οποίο θα πρέπει να συζητούν στη συνέχεια μέσα στην τάξη από την άποψη του θέματος, των χαρακτήρων της πλοκής, της δομής, του τόνου ή της διάθεσης, της οπτικής γωνίας.
Σχεδιάζουμε δραστηριότητες. Ζητούμε π.χ. από τα παιδιά να ζωγραφίσουν ότι θέλουν, ότι τους άρεσε μετά το διάβασμα ενός βιβλίου. Τις ζωγραφιές αυτές μπορούν να αξιοποιήσουν και να διοργανώσουν μια έκθεση ζωγραφικής στο σχολείο.
Βοηθούμε τα παιδιά να κάνουν υπεύθυνες επιλογές. Βρίσκουν στη βιβλιοθήκη του σχολείου βιβλία που τους ενδιαφέρουν και τους ικανοποιούν;
Βοηθούμε τα παιδιά να αναζητήσουν απαντήσεις μέσα από τα λογοτεχνικά κείμενα (π.χ. στο Ταξίδι που σκοτώνει του Μάνου Κοντολέων , το πρόβλημα των ναρκωτικών).
Η λογοτεχνία ενισχύει την αυτοαντίληψη. Το παιδί μπορεί να αναγνωρίσει τις αδυναμίες ή τις δυνατότητες του. Πολλά προβλήματα απαιτούν χρόνο για να επιλυθούν. Τα παιδιά συνειδητοποιούν ότι διαρκώς μεγαλώνουν.
Η λογοτεχνία βοηθά το παιδί να αποκτήσει αυτοπεποίθηση.
Η λογοτεχνία βοηθά τα παιδιά να αναπτύξουν τις προσδοκίες του ρόλου του φύλου τους. Σε αρκετά βιβλία είναι ευδιάκριτοι οι ρόλοι του θηλυκού και του αρσενικού.
Η λογοτεχνία βοηθά το παιδί να κτίσει την αυτοεκτίμηση του.
Η λογοτεχνία παρουσιάζει το θέμα της ατομικότητας.
Η λογοτεχνία προωθεί αισθήματα ασφάλειας.
Με τη λογοτεχνία αναγνωρίζουμε την αξία κάποιου.
Η λογοτεχνία βοηθά τα παιδιά να καταλάβουν και να εκφράσουν τα συναισθήματα τους.
Η λογοτεχνία κατανικά αβάσιμους φόβους
Η Παιδική λογοτεχνία συμβάλλει στην ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΚΑΙ ΗΘΙΚΉ ΑΝΆΠΤΥΞΗ του παιδιού
Α) Κοινωνική ανάπτυξη. Τα παιδιά γενικά παρατηρούν τα μοντέλα συμπεριφοράς και υιοθετούν αυτό που θα κάνει αποδεκτή τη συμπεριφορά τους. Η λογοτεχνία παρέχει πρότυπα συμπεριφοράς και υποστηρίζει ένα πολυπολιτισμικό αναλυτικό πρόγραμμα. Ο ρόλος της φιλίας είναι σημαντικός γιατί δίνει στα παιδιά ένα μέτρο σύγκρισης προς το οποίο μπορούν να συγκρίνουν τον εαυτό τους με άλλους.
Β) Ηθική ανάπτυξη. Στο πρώτο στάδιο τα παιδιά συναντούν δυσκολίες στο να δουν ένα θέμα από την οπτική γωνία κάποιου άλλου και αντιλαμβάνονται τα γεγονότα είτε εντελώς σωστά είτε εντελώς λανθασμένα. Στο 2ο στάδιο τα παιδιά είναι πολύ πιο πιθανό να είναι σε θέση να δουν και την άποψη ενός άλλου (Σύμφωνα με τον Piaget η ηθική ανάπτυξη του παιδιού συμβαδίζει με τα στάδια της γνωστικής ανάπτυξης).
Η Λογοτεχνία προσφέρει εμπειρίες.
Μέσω της λογοτεχνίας τα παιδιά παρατηρούν υποδείγματα συμπεριφοράς.
Η διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού πετυχαίνεται και με το να δίνει έμφαση σε έναν ήρωα του παιδικού βιβλίου.
Μέσα από τη λογοτεχνία καλλιεργούνται οι ικανότητες των παιδιών, για να δουν ένα θέμα από την οπτική των άλλων. Έτσι ολοκληρώνουν την προσωπικότητα τους.
Η λογοτεχνία βοηθά τα παιδιά να μάθουν για τις διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους και να τις εκτιμούν.
Η λογοτεχνία παρακινεί τα παιδιά να ανακαλύψουν ηθικά προβλήματα και ηθικά ζητήματα.
v Ο Δάσκαλος αναζητεί κείμενα στα οποία παρουσιάζεται με οποιοδήποτε τρόπο μια ηθική συμπεριφορά. Τέτοια κείμενα είναι εκείνα στα οποία αναφέρεται ότι τιμωρείται κάθε αντικοινωνική συμπεριφορά. Κείμενα που επιβραβεύουν μια ηθική συμπεριφορά. Εμπλέκουμε τα παιδιά στη διαδικασία της ορθής σκέψης 9πραμύθι χωρίς όνομα της Πηνελόπης ΔΕΛΤΑ).
Η παιδική λογοτεχνία αναπτύσσει τη φαντασία του παιδιού γιατί:
1. Το παιδί παίρνει μέρος στη λογοτεχνική εμπειρία. Συχνά βλέπει κόσμους που αλλιώς δε θα μπορούσε να δει.
2. Προβάλλει στους αναγνώστες τις βασικές επιθυμίες και ανάγκες άλλων ανθρώπων, τα προβλήματα, τις αξίες και τη συμπεριφορά τους.
3. Παρουσιάζει αναγνώστες με πιο δομημένη εικόνα ζωής, από αυτήν που πετυχαίνει μια πραγματική εμπειρία.
4. η θετική συμπεριφορά βελτιώνεται : α) στο προαναγνωστικό στάδιο με τη δραματοποίηση και τα οπτικοακουστικά μέσα β) στο αναγνωστικό στάδιο με την προφορική καθημερινή αφήγηση, και την κατάλληλη επιλογή βιβλίων. Το χιούμορ προσελκύει τα παιδιά.
Η παιδική λογοτεχνία αναπτύσσει τη γλώσσα γιατί τα παιδιά δομούν τη γραμματική της γλώσσας που ακούν, δίνει ευκαιρίες να χρησιμοποιούν τη γλώσσα τους, και εφοδιάζει με πλούσια ποικίλη και άφθονη προφορική και γραπτή γλώσσα.
Η ΠΑΙΔΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΠΡΟΑΓΕΙ ΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ
Θα πρέπει να συστήνουμε στα παιδιά βιβλία που παρέχουν την ευκαιρία να υιοθετήσουν πολλές ευκαιρίες σκέψης. Πρέπει να τα βοηθήσουμε να βελτιώσουν την ικανότητα να παρατηρούν και να κάνουν υποθέσεις: α) κοιτάζοντας το εξώφυλλο του βιβλίου και β) ακούγοντας τον τίτλο θα προσπαθήσουν να μαντέψουν το περιεχόμενο τους. Σταδιακά προχωρούν σε γενικεύσεις για τη λογοτεχνική μορφή ώστε να υποδεικνύουν από πριν τι πρόκειται να συμβεί .Έτσι αναπτύσσουν όχι μόνο τη φαντασία αλλά και την κριτική σκέψη.
Θα βοηθήσουμε επίσης τα παιδιά να αναπτυχθούν πνευματικά κάνοντας συγκρίσεις, λ.χ. στο οικολογικό θέμα.
Σημαντικά θα βοηθηθούν αν τα οδηγήσουμε να κατηγοριοποιούν πράγματα, αντικείμενα, ιδιότητες. Γι αυτό: α) δίνουμε στα παιδιά και τα κείμενα και τις κατηγορίες και τους ζητούμε να εντάξουν τα κείμενα σε κατηγορίες και να δικαιολογήσουν την ταξινόμηση. β) Δίνουμε μόνο τα κείμενα και ζητούμε από τα παιδιά να τα εντάξουν σε κατηγορίες γ) μπορούμε να τους ζητήσουμε να ταξινομήσουν τα κείμενα σε κείμενα που τους άρεσαν και σε κείμενα που δεν τους άρεσαν. Σε κάθε περίπτωση ζητούμε να δικαιολογήσουν την ταξινόμηση.
Έχουμε χρέος να αυξήσουμε την ικανότητα να συλλογίζονται λογικά και να τους δίνουμε θάρρος για κριτική σκέψη.
Στρατηγικές για να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να σκέφτονται κριτικά.
Α. Υποβάλλουμε στα παιδιά ερωτήσεις υψηλότερου επιπέδου.
Β. Σχεδιάζουμε ερωτήσεις και δραστηριότητες που οδηγούν σε αποκλίνουσες απαντήσεις (περισσότερες από μια αποδεκτές απαντήσεις).
v Η λογοτεχνία για παιδιά διαφέρει από τη λογοτεχνία για ενήλικους ως προς το βαθμό και όχι ως προς το είδος (Rebecca Lukens).
v Η λογοτεχνία για παιδιά είναι κατώτερη από τη λογοτεχνία των ενηλίκων (Peter Hunt)
v Λογοτεχνία είναι το σύνολο των αισθητικά δικαιωμένων κειμένων που είναι σε θέση να συμβάλλουν στην ψυχαγωγία των παιδιών και στην πνευματική τους καλλιέργεια , δηλαδή στην ανάπτυξη της ικανότητας για αντίληψη της ομορφιάς στην ωρίμανση της προσωπικότητας και στη διαμόρφωση ελεύθερης συνείδησης.
v Η παιδική λογοτεχνία περιλαμβάνει: α) κείμενα πρωτότυπης παραγωγής β) κριτικά κείμενα τα οποία εντάσσονται στον ευρύτερο χώρο της λογοτεχνίας και της κριτικής και γ) εργασίες οι οποίες προσεγγίζουν την πρωτότυπη παραγωγή της παιδικής λογοτεχνίας κατά τρόπο ερμηνευτικό και διδακτικό.
Χαρακτηριστικά παιδικής λογοτεχνίας
v Είναι απλή
v Επικεντρώνεται στη δράση
v Απευθύνεται στην παιδική ηλικία.
v Εκφράζει τις απόψεις του παιδιού.
v Είναι αισιόδοξη
v Τείνει προς το φαντασιακό.
v Είναι μια μορφή ιερού ειδυλλίου.
v Εγκλείει την αθωότητα.
v Είναι διδακτική.
v Είναι επαναληπτική.
v Τείνει να εξισορροπήσει το ιδεώδες και το διδακτικό.
ΣΤΑΔΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
v Ένα παιδί αναδιηγείται σύντομα το περιεχόμενο του κειμένου που έχουν διαβάσει.
v Τα άλλα παιδιά συμπληρώνουν ή διορθώνουν
v Αρχίζει ο διάλογος (κατευθυνόμενος) με διαμεσολαβητή το δάσκαλο. Η συζήτηση καλύπτει όλες τις οπτικές γωνίες προσέγγισης ενός κειμένου: α) τύπος ιστορίας β) σκηνοθεσία και πλοκή γ) ήρωες δ) οπτική γωνία ε) διάθεση και τόνος στ) ύφος ζ) θέμα η ) κατασκευή συνδέσεων.
1. Τύπος ιστορίας. Κάθε αφηγητής δομεί έναν κατασκευασμένο πιστευτό κόσμο που μπορεί να είναι πολύ όμοιος με το δικό μας ή και εντελώς διαφορετικός. Επομένως αναζητούμε τα στοιχεία που κάνουν τον κόσμο φανταστικό ή ρεαλιστικό. Για το λόγο αυτό υποβάλλουμε ερωτήσεις.
Διερευνούμε αν ο κόσμος του συγγραφέα διαφέρει πολύ από αυτόν που ξέρουμε. Εξετάζουμε ακόμα πώς καταφέρνει ο συγγραφέας να κάνει την ιστορία του πιθανή ή πιστευτή. Κάνουμε ερωτήσεις.
2. Σκηνοθεσία και πλοκή
Σκηνικό: Είναι ο ειδικός τόπος και χρόνος για ένα έργο ειδικά. Περιλαμβάνει λεπτομέρειες, όπως είδη ήχων, είδη οσμών, είδη κτηρίων, ποιότητα φωτός, ποιότητα κλίματος, στοιχεία που δημιουργούν τον τόπο και εμφανίζονται σε ένα χρόνο, άρα δημιουργούν την ατμόσφαιρα για να αναπτυχθούν οι ήρωες και να εμφανιστούν οι συγκρούσεις.
Είδη σκηνοθεσίας:
μη ολοκληρωμένη, μη ενδιαφέρουσα σκηνοθεσία. Περιλαμβάνει μια πολύ γενική εικόνα του χώρου και του χρόνου.
ολοκληρωμένη, βασική ουσιαστική σκηνοθεσία Η δράση, οι χαρακτήρες ή το θέμα επηρεάζονται από τον τόπο και το χρόνο.
Πλοκή: Είναι η ακολουθία των γεγονότων που σχετίζονται με τους ήρωες ενός κειμένου. Ακολουθία πράξεων ή συγκρούσεων. Δεν είναι τυχαία, αλλά επιλέγεται από το συγγραφέα ως ο καλύτερος τρόπος για να αφηγηθεί την ιστορία του. Αν η επιλογή είναι καλή περιλαμβάνει συγκρούσεις, ένταση , δράση στοιχεία που αυξάνονται διαρκώς και διεγείρουν το ενδιαφέρον μας.
Οι συγκρούσεις κατά τον Luckens είναι 4 ειδών: α) ο ήρωας συγκρούεται με τον εαυτό του β) ο ήρωας συγκρούεται με άλλο πρόσωπο γ) ο ήρωας συγκρούεται με την κοινωνία δ) ο ήρωας συγκρούεται με τη φύση.
Τα στοιχεία μιας ιστορίας με αναπτυσσόμενη δράση είναι το σασπένς, ο αμφίρροπος αγώνας, τα προμηνύματα, η κορύφωση, η αισθησιοκρατία, το αναπόδραστο και η λύση.
Χαρακτήρες
Στη λογοτεχνία ο όρος δηλώνει ένα πρόσωπο, στην παιδική λογοτεχνία συχνά και ένα προσωποποιημένο ζώο ή αντικείμενο. Κάθε ζωντανή ύπαρξη σε ένα ποίημα, ένα θεατρικό έργο, ένα πεζό κείμενο είναι χαρακτήρας, ο οποίος μπορεί να εξελίσσεται στη ζωή.
Ένα χαρακτήρα τον μαθαίνουμε από τη δράση του, από τα λόγια του, από την εμφάνιση του, από τα σχόλια των άλλων, από τα σχόλια του συγγραφέα.
ΤΥΠΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ: α)Επίπεδοι χαρακτήρες. Δεν είναι επαρκώς αναπτυγμένοι, αλλά είναι βασικοί στις πιο πολλές ιστορίες γιατί βοηθούν στη δράση και δείχνουν πώς ο κεντρικός ήρωας συμπεριφέρεται στους άλλους, ενώ παράλληλα κάνουν τη σκηνοθεσία αξιόπιστη. Β) όταν συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά μιας ομάδας, τότε ο χαρακτήρας αυτός λέγεται στερεοτυπικός γ) ο αντίμαχος είναι ένας χαρακτήρας ελάσσων, του οποίου τα χαρακτηριστικά έρχονται σε αντίθεση με του κυρίαρχου ήρωα. δ) πλήρως αναπτυγμένοι χαρακτήρες είναι εκείνοι των οποίων τα περισσότερα χαρακτηριστικά τους δηλώνονται μέσα στην ιστορία.
ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ
Ως αναγνώστες περιγράφουμε την οπτική γωνία με βάση το ποιος μιλά και το ποιος βλέπει την πράξη.
Τύποι της οπτικής γωνίας:
1) Πρωτοπρόσωπη οπτική γωνία. Χρησιμοποιείται όταν η αφήγηση γίνεται στο α΄πρόσωπο. Σε μια τέτοια αφήγηση ο αναγνώστης ζει τη δράση, αισθάνεται τα συναισθήματα των ηρώων, σκέφτεται τη σύγκρουση όπως τη βιώνει ο πρωταγωνιστής και την εξιστορεί.
2) Οπτική γωνία ενός παντογνώστη αφηγητή. Εδώ ο συγγραφέας αφηγείται την ιστορία του στο γ΄πρόσωπο και ξέρει τα πάντα, κάθε λεπτομέρεια σκέψης και δράσης, όλα τα συναισθήματα, συνειδητά ή ασυνείδητα, σε όλες τις χρονικές βαθμίδες (παρελθόν, παρόν, μέλλον).
3) Η οπτική γωνία ενός περιορισμένου παντογνώστη αφηγητή. Εδώ ο συγγραφέας αναδιηγείται την ιστορία σε τρίτο πρόσωπο. Εισχωρεί στις σκέψεις, στα συναισθήματα και στις σημαντικές λεπτομέρειες του παρελθόντος.
4) Η οπτική γωνία μόνο του πρωταγωνιστή 5) η αντικειμενική και θεατρική οπτική γωνία (χρησιμοποιείται το γ΄ πρόσωπο).
ΔΙΑΘΕΣΗ-ΤΟΝΟΣ
Ο τόνος στη λογοτεχνία μας δείχνει πώς αισθάνεται ο συγγραφέας για το θέμα του. Στηριζόμαστε πάνω σε λέξεις που εκφράζουν τη στάση του συγγραφέα απέναντι στο έργο του, το θέμα και τους αναγνώστες. Το ύφος του συγγραφέα είναι αυτό που μεταφέρει τη διάθεση στη λογοτεχνία. Το χιούμορ είναι ένας ενδιαφέρον τόνος στη λογοτεχνία. Η Παρωδία είναι ένας άλλος τόνος του κειμένου. Είναι συνήθως μια απάτη γι τους μεγαλύτερους αναγνώστες, εφόσον στηρίζεται στη μνήμη του αναγνώστη, ενός γνωστού τμήματος γραφής ή ενός τρόπου ομιλίας. Η οπτική γωνία μιας ιστορίας επηρεάζει τον τόνο και τη διάθεση.
ΥΦΟΣ
Ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας ή ο ποιητής υφαίνει τις λέξεις του στο μεγάλο εργαλείο της λογοτεχνίας. Το ύφος μπορεί να είναι απλό, λιτό, ψυχρό, μεγαλόπρεπο, ρητορικό, σύνθετο.
Είναι βασικά λέξεις: πώς ένας συγγραφέας λέει κάτι, καθώς αντιτίθεται στο τι λεέι. Το ύφος είναι προιόν όλων των επιλογών που κάνει ο συγγραφέας.
ΘΕΜΑ
Μια σημαντική αλήθεια που εκφράζεται με κατάλληλα στοιχεία και με αξιομνημόνευτη γλώσσα. Είναι η ιδέα που συγκρατεί την ιστορία. Είναι η κεντρική ιδέα, το κεντρικό νόημα σε ένα κείμενο.
Τύποι θεμάτων: α) σαφές θέμα: συχνά ο συγγραφέας δηλώνει το θέμα του ανοιχτά και ξεκάθαρα. Β) υπονοούμενο θέμα; Πρόκειται με ένα θέμα αρκετά ενδιαφέρον και σχεδόν καθαρά σαφές θέμα γ) πολλαπλά και δευτερεύοντα θέματα. Αν στην ιστορία έχουμε πολλαπλά θέματα, μερικά φαίνονται λιγότερο ενδιαφέροντα από ότι το πρωταρχικό. Αυτά τα λέμε δευτερεύοντα.
Παραδοσιακή λογοτεχνία: θέματα που ανιχνεύονται είναι 1) το καλό νικά το κακό. 2) η σκληρή δουλειά μπορεί να βραβευτεί γ) η ευγένεια αμείβεται
Διδακτισμός:είναι μια λειτουργία του κειμένου, η οποία στις μέρες μας θεωρείται αρνητικό στοιχείο.
Βιβλία παιδικής λογοτεχνίας
v Εδώ Σελήνη της Νίτσας Τζώρτζογλου
v Γη 2040 μ.Χ. του Τάσου Ανδρουτσόπουλου
v Εισβολή στη μυρμηγκάνα του Μάριου Βερέττα.
v Το μεγάλο πείραμα της Κίρα Σίνου
v Ούφο στα Διγελιώτικα του Γιάννη Μπάρτζη
v Ο καλεσμένος της Βούλας Μάστορη
v Ταξίδια πέρα από το διάστημα του Μήνου Πόθου
v Η μηχανή στο υπόγειο της Κίρα Σίνου
v Οι άγγελοι του ουρανού της Λίτσας Ψαραύτη
v Με την Ανδρομέδα στο γαλάζιο πλανήτη της Λίτσας Ψαραύτη
Η σκηνοθεσία είναι ο χώρος και ο τόπος. Περιγραφή του τόπου, τι κυκλοφορεί στην ατμόσφαιρα (υπάρχουν ήχοι, φως, οσμές και τι είδους)
Χρόνος (τα παιδιά τοποθετούνται πότε ακριβώς συμβαίνει η ιστορία).
Πλοκή είναι η σειρά με την οποία παραθέτονται τα γεγονότα.
Τα στοιχεία της πλοκής είναι οι συγκρούσεις, η ένταση και η δράση.
Μορφές συγκρούσεων:
v Σύγκρουση του ήρωα με τον εαυτό του
v Σύγκρουση με τους άλλους
v Σύγκρουση με την κοινωνία
v Σύγκρουση με τον αντίμαχο (έναν άλλο ήρωα)
v Σύγκρουση με το Θεό
v Σύγκρουση με τη φύση
Υπόδειγμα της πλοκής:
Ξεκινάμε από την αρχή και πάμε στο τέλος ή από την αρχή στο τέλος και ανάποδα
Αρχή δράσης-Κορύφωση-ένα τέλος
Η δράση απαιτεί α) σασπενς β) αμφίρροπο αγώνα (υπάρχει ένας αγώνας ανάμεσα στους 2 ήρωες) γ) προμηνύματα ή προοικοτομία δ) κορύφωση ε) αισθησιοκρατία (υπερχείληση συναισθημάτων-μπορεί ναδράσει αρνητικά ) στ) αναπόδραστο (δράση που δεν μπορεί να αποφευχθεί ζ) λύση
Ήρωες ή χαρακτήρες (άτομα και άλλα αντικείμενα)
Τι βλέπουμε στον ήρωα
v Ενέργειες ήρωα
v Σκέψεις, λόγια ήρωα
v Εξωτερική του εμφάνιση
v Το περιβάλλον που ζει
v Τις γνώμες των άλλων για τον ήρωα
v Τι λέει ο ίδιος ο συγγραφέας ή ο αφηγητής.
Ο χαρακτήρας μπορεί να περιγράφεται με λίγες λεπτομέρειες ή αν είναι σφαιρικός ή στερεοτυπικός χαρακτήρας. Αν ένας χαρακτήρας εξελίσσεται τότε είναι δυναμικός αλλιώς στατικός.π.χ σε μια νύχτα να ασπρίσουν τα μαλλιά του ήρωα.
Οπτική γωνία σημαίνει πώς βλέπει ο συγγραφέας ή ένας ήρωας μια συγκεκριμένη κατάσταση.
Το γ΄ πρόσωπο είναι πιο κατανοητό, μπορεί αν είναι παντογνώστης ή αφηγητής, όπως στον Όμηρο, περιορισμένος παντογνώστης αφηγητής, ξέρει μόνο για το βασικό ήρωα.
Δραματική οπτική γωνία; Ο συγγραφέας κρατά μια κάμερα και βιντεοσκοπεί χωρίς σχόλια αυτό που βλέπει εντελώς θεατρικά.
Διάθεση είναι ο τόνος με τον οποίο προσεγγίζει ένας συγγραφέας το θέμα του (το θεωρεί από χιουμοριστική σκοπιά, από παρωδιακή)
Για να δημιουργηθεί η διάθεση σημαντικό ρόλο παίζει το ύφος (λέξη, σύνταξη)
Ο ποιητής ή ο συγγραφέας χρησιμοποιεί κατάλληλο επιλεγμένο λεξιλόγιο. Όσο λιγότερο χρησιμοποιεί μια λέξη τόσο σημαντική είναι αυτή, με κατάλληλο συναισθηματικό βάρος. Οι λεξιλογικοί πίνακες δείχνουν το ύφος ενός ποιητή ή συγγραφέα. Μια λέξη επιλέγεται για τον ήχο της και για το περιεχόμενο της.
Συνήχηση: επανάληψη όμοιων φωνηέντων σε μια λέξη.
Ειρωνεία:α) λεκτική, δημιουργείται με βάση το λεξιλόγιο. Β) καταστασιακή, δημιουργείται λόγω των καταστάσεων
Σάτιρα:καυτηριάζει καταστάσεις.
Ειρωνεία:αντιστρέφει καταστάσεις.
Παρωδία: κάθε δευτερογενές κείμενο που προκύπτει από κάποιο άλλο με στόχο να καυτηριάσει.
Σαρκασμός: πιο σοβαρή εκδήλωση της σάτιρας, ξεχωρίζει από τα λεκτικά στοιχεία.
Ζωικός ρεαλισμός: η παιδική λογοτεχνία όταν αναφέρεται σε πολύ μικρές ηλικίες, τότε χρησιμοποιεί τα ζώα όχι όμως με ανθρώπινες ιδιότητες.
ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ
Τα παιδιά πρέπει να καταλαβαίνουν και να χρησιμοποιούν την ώριμη σύνταξη της γλώσσας-να εμπλουτίζουν το λεξιλόγιο τους-να μάθουν να διαβάζουν και να διαβάζουν σωστά.
Δίνουμε την ευκαιρία στα παιδιά να ακούν ποικίλες συντάξεις-να απολαμβάνουν παραστατική γλώσσα-να ακούει διαφορετικές διαλέκτους-να εισάγει νέο λεξιλόγιο στα συμφραζόμενα—να έρχονται τα παιδιά σε επαφή με βιβλία που δίνουν έμφαση στις σημασίες των λέξεων, συνδυάζοντας για τη μικρότερη ηλικία εικόνα και λέξεις.
Παραστατική γλώσσα-μιλάμε όχι κυριολεκτικά αλλά μεταφορικά
Ποικιλία συντάξεων-το άλγος της ομορφιάς επιδείνωσε τη δυσθυμία μου- η δυσθυμία μου επιδείνωσε το άλγος της ομορφιάς (η φράση αποκτά τεράστιο συναισθηματικό νόημα)
Σασπένς
Νιώθεις ότι θέλεις να τελειώσεις το κείμενο για να δεις τι συνέβη;
Αυτό που συνέβη είναι αληθοφανές;
Ο συγγραφέας σε προετοίμασε γι’ αυτό που συνέβη;
Ο συγγραφέας σε προετοιμάζει γι’ αυτό που πρόκειται να συμβεί;
Οι χαρακτήρες έχουν πλαστεί ενδιαφέροντες;
Σκέφτηκες ένα διαφορετικό τέλος για την ιστορία;
Η ιστορία είχε το αναμενόμενο τέλος;
Προσέγγιση κειμένου
Βιογραφία, παλιά οι μελετητές για να προσεγγίσουν ένα έργο μελετούσαν τη βιογραφία του συγγραφέα-το ενδιαφέρον των μελετητών μετατοπίστηκε σταδιακά στο κείμενο έτσι έχουμε διάφορες κειμενοκεντρικές μεθόδους-θεωρία της αναγνωστικής ανταπόκρισης, μέσα μας έχουμε ομόλογα στοιχεία που ταυτίζονται με τα στοιχεία του κειμένου και προσλαμβάνουμε το κείμενο.
Φαντασία
Αυτό που μπορεί να βιωθεί είναι ρεαλιστικό, οτιδήποτε άλλο είναι φανταστικό
Πατέρας της επιστημονικής φαντασίας είναι ο Λουκιανός, ο οποίος γράφει την αληθινή φαντασία ως αντίδραση στα τερατουργήματα, στέλνει τους ήρωες του στο φεγγάρι , στην κοιλιά ενός κοίτους, όπου γνωρίζει επιφανείς ανθρώπους.
Μια μερίδα μελετητών δίνει πατέρα της επ.φαντασίας τον Ιούλιο Βερν, όπου γράφει τη γη στη σελήνη και 20000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα. Μια άλλη τάση βλέπει μητέρα της επ. φαντασίας τη Μαίρη Σέλει που γράφει τον Φρανκεστάιν(κρυονική επ. φαντασία).
Ο Δημοσθένης Βουτυράς γράφει 2 κείμενα επ. φαντασίας, ο Πέτρος Πικρός στη δεκαετία του 40, μας δίνει το 1ο έργο επ. φαντασίας για παιδιά. Από τον κόσμο που φεύγει στον κόσμο που έρχεται
Τα κείμενα απ. Φαντασίας έχουν έναν αποστολικό χαρακτήρα. Η επ. φαντασία έχει χαρακτηριστεί διεθνώς ως το τελευταίο προπύργιο της ηθικής. Η επ. φαντασία χαρακτηρίζεται από περιστασιακότητα, είναι επίσης ένας πολυπολιτισμικός τόπος, όπου απαντώνται πολλοί πολιτισμοί. Η επ. φαντασία έχει αλληγορικότητα, ενώ τα κείμενα της εμφανίζονται ως π.χ. διαστημικά σε τελευταία ανάλυση μπορεί να μην είναι επιστημονικά.
Τα κόμικς είναι απεικονίσεις του εξωτερικού κόσμου μέσα από μια εσωτερίκευση.
Εξπρεσιονισμός=το παράλογο, βασικό του χαρακτηριστικό είναι η έντονη χρωματολογία (Ελύτης). Βαμπιρισμός-βρυκόλακες, Τοντόροφ=λογοτεχνία του φανταστικού.
Χαρούμενο λιβάδι: μια παπαρούνα φυτρώνεις σε ένα λιβάδι με μαργαρίτες , οι οποίες τελικά αποδέχονται την παπαρούνα. Έτσι το λιβάδι έγινε ασπροκόκκινο και η ζωή συνεχίζεται με καλύτερες προοπτικές. Ο δάσκαλος θα μιλήσει για τη διαφορετικότητα, τη διαπολιτισμικότητα, το ρατσισμό και θα ζητήσει από τα παιδιά να φέρουν ανάλογα παραδείγματα από την εμπειρία τους.
Η μωβ ομπρέλα της Άλκη Ζέη, όπου όλοι οι ήρωες έχουν τα δικά τους προβλήματα ο καθένας που μοιάζουν με τα προβλήματα των παιδιών (Η ΠΑΙΔΙΚΉ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΥΝΤΕΛΕΙ ΣΤΗΝ ΕΠΙΛΥΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ).
ΑΡΓΥΡΩ, ΤΗΣ ΝΙΤΣΑ ΤΖΩΡΤΟΖΛΟΥ-ζηταμε από τα παιδιά να ζωγραφίσουν τη στιγμή της έκρηξης ή κάποια από τις προσπάθειες της ηρωίδας να μάθει να χρησιμοποιεί τα πόδια της ή ακόμα και τη στιγμή της βράβευσης της.
Δομήνικο, του Κοντολέων-ζητάμε από τα παιδιά να ζωγραφίσουν τη δύσκολη κατάσταση που επικρατεί στο σπίτι μετά την ανατροπή του τρακτέρ με τη μαντική μαργαρίτα.
Ο μεγάλος περίπατος του ΠΈΤΡΟΥ, να απεικονιστούν σκηνές από την πείνα στην κατοχή, από το νοσοκομείο, από την αντιστασιακή δραστηριότητα.
Το ταξίδι που σκοτώνει, του Μάνου Κοντολέων: τι ακριβώς είναι τα ναρκωτικά ; σε ποιες μορφές υπάρχουν; Ποιες ηλικίες τα αγοράζουν; Κοστίζουν ακριβά; Ποιες συνέπειες έχει η χρήση του; Πώς αντιμετωπίζει το κράτος τους χρήστες;
Εδώ σελήνη, της Νίτσας Τζώρτζογλου: τα παιδιά-αστροναύτες αντιμετωπίζουν τα προβλήματα με επιτυχία, με συνεργασία, αλληλοκατανόηση.
Η Αργυρώ, της Νίτσας Τζώρτζογλου, η Αργυρώ αν και τραυματισμένη δεν δέχεται τον οίκτο κανενός, με την αξιοπρέπεια της η ηρωίδα επηρεάζει τους ήρωες συμμαθητές της αλλά και τους αναγνώστες.
Μια χαραμάδα φως, της Κίρας Σίνου-ο ήρωας αρχικά δε θέλει να εμπλακεί σε αντιστασιακές οργανώσεις, τελικά όμως εμπλέκεται και προφανώς μεταβάλλονται τα συναισθήματα του, και όταν εμφανίζεται ο πατέρας του ζητεί να τον πάρει στη Βραζιλία μαζί του , αλλά αυτός απορρίπτει την πρόταση.(έμφαση σε ήρωα βιβλίου).
Παραμύθι χωρίς όνομα, της Πηνελόπης Δέλτα. Συζητούμε για τη συμπεριφορά του βασιλιά Αστόχαστου και των δύο θυγατέρων του, καθώς και για τη συμπεριφορά των αυλικών που καταληστεύουν το δημόσιο ταμείο. Απέναντι σ΄αυτούς θέτουμε το βασιλόπουλο, την αδελφή του Ειρηνούλα και τη γνώση και ζητούμε να δικαιολογήσουν όποια άποψη διατυπώσουν (ορθή σκέψη)
Αίνιγμα του Πύργου, το συμβόλαιο του πύργου, ο αιχμάλωτος του πύργου-τριλογία της Κίρα Σίνου-παρά την αριστουργηματική πλοκή και παρά τις γνώσεις που μπορεί να αποκομίσει ένα παιδί εμφανίζονται στοιχεία αφύσικα.
Προκαλεί αισθητική τέρψη
προκαλεί προβληματισμό
Ψυχαγωγεί
μεταβιβάζει ηθικές αξίες και παρέχει πρότυπα. Άρα η λογοτεχνία θα βοηθήσει το παιδί να διαμορφώσει με βιωματικό τρόπο βιοθεωρητικά, ηθικά και αισθητικά κριτήρια.
Στην εκπαίδευση η λογοτεχνία διδάσκεται για να διδάξει και να φρονηματίσει. Για να καλλιεργήσει καλαισθητικά τον άνθρωπο.
Η Παιδική λογοτεχνία συμβάλλει στην ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών
Για την ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού:
Δίνουμε το δικαίωμα εκλογής βιβλίου. Ρωτούμε τα παιδιά ποιο ποίημα ή ποια ιστορία θα ήθελαν να διαβάσουν ή να ξαναδιαβάσουν.
Ενθαρρύνουμε τη συλλογή βιβλίων. Ο δάσκαλος θα πρέπει να αναπτύξει πρωτοβουλία και να ορίζει ένα βιβλία που θα πρέπει να διαβάσουν οι μαθητές μέσα σε ένα αυστηρά καθορισμένο διάστημα και το οποίο θα πρέπει να συζητούν στη συνέχεια μέσα στην τάξη από την άποψη του θέματος, των χαρακτήρων της πλοκής, της δομής, του τόνου ή της διάθεσης, της οπτικής γωνίας.
Σχεδιάζουμε δραστηριότητες. Ζητούμε π.χ. από τα παιδιά να ζωγραφίσουν ότι θέλουν, ότι τους άρεσε μετά το διάβασμα ενός βιβλίου. Τις ζωγραφιές αυτές μπορούν να αξιοποιήσουν και να διοργανώσουν μια έκθεση ζωγραφικής στο σχολείο.
Βοηθούμε τα παιδιά να κάνουν υπεύθυνες επιλογές. Βρίσκουν στη βιβλιοθήκη του σχολείου βιβλία που τους ενδιαφέρουν και τους ικανοποιούν;
Βοηθούμε τα παιδιά να αναζητήσουν απαντήσεις μέσα από τα λογοτεχνικά κείμενα (π.χ. στο Ταξίδι που σκοτώνει του Μάνου Κοντολέων , το πρόβλημα των ναρκωτικών).
Η λογοτεχνία ενισχύει την αυτοαντίληψη. Το παιδί μπορεί να αναγνωρίσει τις αδυναμίες ή τις δυνατότητες του. Πολλά προβλήματα απαιτούν χρόνο για να επιλυθούν. Τα παιδιά συνειδητοποιούν ότι διαρκώς μεγαλώνουν.
Η λογοτεχνία βοηθά το παιδί να αποκτήσει αυτοπεποίθηση.
Η λογοτεχνία βοηθά τα παιδιά να αναπτύξουν τις προσδοκίες του ρόλου του φύλου τους. Σε αρκετά βιβλία είναι ευδιάκριτοι οι ρόλοι του θηλυκού και του αρσενικού.
Η λογοτεχνία βοηθά το παιδί να κτίσει την αυτοεκτίμηση του.
Η λογοτεχνία παρουσιάζει το θέμα της ατομικότητας.
Η λογοτεχνία προωθεί αισθήματα ασφάλειας.
Με τη λογοτεχνία αναγνωρίζουμε την αξία κάποιου.
Η λογοτεχνία βοηθά τα παιδιά να καταλάβουν και να εκφράσουν τα συναισθήματα τους.
Η λογοτεχνία κατανικά αβάσιμους φόβους
Η Παιδική λογοτεχνία συμβάλλει στην ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΚΑΙ ΗΘΙΚΉ ΑΝΆΠΤΥΞΗ του παιδιού
Α) Κοινωνική ανάπτυξη. Τα παιδιά γενικά παρατηρούν τα μοντέλα συμπεριφοράς και υιοθετούν αυτό που θα κάνει αποδεκτή τη συμπεριφορά τους. Η λογοτεχνία παρέχει πρότυπα συμπεριφοράς και υποστηρίζει ένα πολυπολιτισμικό αναλυτικό πρόγραμμα. Ο ρόλος της φιλίας είναι σημαντικός γιατί δίνει στα παιδιά ένα μέτρο σύγκρισης προς το οποίο μπορούν να συγκρίνουν τον εαυτό τους με άλλους.
Β) Ηθική ανάπτυξη. Στο πρώτο στάδιο τα παιδιά συναντούν δυσκολίες στο να δουν ένα θέμα από την οπτική γωνία κάποιου άλλου και αντιλαμβάνονται τα γεγονότα είτε εντελώς σωστά είτε εντελώς λανθασμένα. Στο 2ο στάδιο τα παιδιά είναι πολύ πιο πιθανό να είναι σε θέση να δουν και την άποψη ενός άλλου (Σύμφωνα με τον Piaget η ηθική ανάπτυξη του παιδιού συμβαδίζει με τα στάδια της γνωστικής ανάπτυξης).
Η Λογοτεχνία προσφέρει εμπειρίες.
Μέσω της λογοτεχνίας τα παιδιά παρατηρούν υποδείγματα συμπεριφοράς.
Η διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού πετυχαίνεται και με το να δίνει έμφαση σε έναν ήρωα του παιδικού βιβλίου.
Μέσα από τη λογοτεχνία καλλιεργούνται οι ικανότητες των παιδιών, για να δουν ένα θέμα από την οπτική των άλλων. Έτσι ολοκληρώνουν την προσωπικότητα τους.
Η λογοτεχνία βοηθά τα παιδιά να μάθουν για τις διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους και να τις εκτιμούν.
Η λογοτεχνία παρακινεί τα παιδιά να ανακαλύψουν ηθικά προβλήματα και ηθικά ζητήματα.
v Ο Δάσκαλος αναζητεί κείμενα στα οποία παρουσιάζεται με οποιοδήποτε τρόπο μια ηθική συμπεριφορά. Τέτοια κείμενα είναι εκείνα στα οποία αναφέρεται ότι τιμωρείται κάθε αντικοινωνική συμπεριφορά. Κείμενα που επιβραβεύουν μια ηθική συμπεριφορά. Εμπλέκουμε τα παιδιά στη διαδικασία της ορθής σκέψης 9πραμύθι χωρίς όνομα της Πηνελόπης ΔΕΛΤΑ).
Η παιδική λογοτεχνία αναπτύσσει τη φαντασία του παιδιού γιατί:
1. Το παιδί παίρνει μέρος στη λογοτεχνική εμπειρία. Συχνά βλέπει κόσμους που αλλιώς δε θα μπορούσε να δει.
2. Προβάλλει στους αναγνώστες τις βασικές επιθυμίες και ανάγκες άλλων ανθρώπων, τα προβλήματα, τις αξίες και τη συμπεριφορά τους.
3. Παρουσιάζει αναγνώστες με πιο δομημένη εικόνα ζωής, από αυτήν που πετυχαίνει μια πραγματική εμπειρία.
4. η θετική συμπεριφορά βελτιώνεται : α) στο προαναγνωστικό στάδιο με τη δραματοποίηση και τα οπτικοακουστικά μέσα β) στο αναγνωστικό στάδιο με την προφορική καθημερινή αφήγηση, και την κατάλληλη επιλογή βιβλίων. Το χιούμορ προσελκύει τα παιδιά.
Η παιδική λογοτεχνία αναπτύσσει τη γλώσσα γιατί τα παιδιά δομούν τη γραμματική της γλώσσας που ακούν, δίνει ευκαιρίες να χρησιμοποιούν τη γλώσσα τους, και εφοδιάζει με πλούσια ποικίλη και άφθονη προφορική και γραπτή γλώσσα.
Η ΠΑΙΔΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΠΡΟΑΓΕΙ ΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ
Θα πρέπει να συστήνουμε στα παιδιά βιβλία που παρέχουν την ευκαιρία να υιοθετήσουν πολλές ευκαιρίες σκέψης. Πρέπει να τα βοηθήσουμε να βελτιώσουν την ικανότητα να παρατηρούν και να κάνουν υποθέσεις: α) κοιτάζοντας το εξώφυλλο του βιβλίου και β) ακούγοντας τον τίτλο θα προσπαθήσουν να μαντέψουν το περιεχόμενο τους. Σταδιακά προχωρούν σε γενικεύσεις για τη λογοτεχνική μορφή ώστε να υποδεικνύουν από πριν τι πρόκειται να συμβεί .Έτσι αναπτύσσουν όχι μόνο τη φαντασία αλλά και την κριτική σκέψη.
Θα βοηθήσουμε επίσης τα παιδιά να αναπτυχθούν πνευματικά κάνοντας συγκρίσεις, λ.χ. στο οικολογικό θέμα.
Σημαντικά θα βοηθηθούν αν τα οδηγήσουμε να κατηγοριοποιούν πράγματα, αντικείμενα, ιδιότητες. Γι αυτό: α) δίνουμε στα παιδιά και τα κείμενα και τις κατηγορίες και τους ζητούμε να εντάξουν τα κείμενα σε κατηγορίες και να δικαιολογήσουν την ταξινόμηση. β) Δίνουμε μόνο τα κείμενα και ζητούμε από τα παιδιά να τα εντάξουν σε κατηγορίες γ) μπορούμε να τους ζητήσουμε να ταξινομήσουν τα κείμενα σε κείμενα που τους άρεσαν και σε κείμενα που δεν τους άρεσαν. Σε κάθε περίπτωση ζητούμε να δικαιολογήσουν την ταξινόμηση.
Έχουμε χρέος να αυξήσουμε την ικανότητα να συλλογίζονται λογικά και να τους δίνουμε θάρρος για κριτική σκέψη.
Στρατηγικές για να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να σκέφτονται κριτικά.
Α. Υποβάλλουμε στα παιδιά ερωτήσεις υψηλότερου επιπέδου.
Β. Σχεδιάζουμε ερωτήσεις και δραστηριότητες που οδηγούν σε αποκλίνουσες απαντήσεις (περισσότερες από μια αποδεκτές απαντήσεις).
v Η λογοτεχνία για παιδιά διαφέρει από τη λογοτεχνία για ενήλικους ως προς το βαθμό και όχι ως προς το είδος (Rebecca Lukens).
v Η λογοτεχνία για παιδιά είναι κατώτερη από τη λογοτεχνία των ενηλίκων (Peter Hunt)
v Λογοτεχνία είναι το σύνολο των αισθητικά δικαιωμένων κειμένων που είναι σε θέση να συμβάλλουν στην ψυχαγωγία των παιδιών και στην πνευματική τους καλλιέργεια , δηλαδή στην ανάπτυξη της ικανότητας για αντίληψη της ομορφιάς στην ωρίμανση της προσωπικότητας και στη διαμόρφωση ελεύθερης συνείδησης.
v Η παιδική λογοτεχνία περιλαμβάνει: α) κείμενα πρωτότυπης παραγωγής β) κριτικά κείμενα τα οποία εντάσσονται στον ευρύτερο χώρο της λογοτεχνίας και της κριτικής και γ) εργασίες οι οποίες προσεγγίζουν την πρωτότυπη παραγωγή της παιδικής λογοτεχνίας κατά τρόπο ερμηνευτικό και διδακτικό.
Χαρακτηριστικά παιδικής λογοτεχνίας
v Είναι απλή
v Επικεντρώνεται στη δράση
v Απευθύνεται στην παιδική ηλικία.
v Εκφράζει τις απόψεις του παιδιού.
v Είναι αισιόδοξη
v Τείνει προς το φαντασιακό.
v Είναι μια μορφή ιερού ειδυλλίου.
v Εγκλείει την αθωότητα.
v Είναι διδακτική.
v Είναι επαναληπτική.
v Τείνει να εξισορροπήσει το ιδεώδες και το διδακτικό.
ΣΤΑΔΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
v Ένα παιδί αναδιηγείται σύντομα το περιεχόμενο του κειμένου που έχουν διαβάσει.
v Τα άλλα παιδιά συμπληρώνουν ή διορθώνουν
v Αρχίζει ο διάλογος (κατευθυνόμενος) με διαμεσολαβητή το δάσκαλο. Η συζήτηση καλύπτει όλες τις οπτικές γωνίες προσέγγισης ενός κειμένου: α) τύπος ιστορίας β) σκηνοθεσία και πλοκή γ) ήρωες δ) οπτική γωνία ε) διάθεση και τόνος στ) ύφος ζ) θέμα η ) κατασκευή συνδέσεων.
1. Τύπος ιστορίας. Κάθε αφηγητής δομεί έναν κατασκευασμένο πιστευτό κόσμο που μπορεί να είναι πολύ όμοιος με το δικό μας ή και εντελώς διαφορετικός. Επομένως αναζητούμε τα στοιχεία που κάνουν τον κόσμο φανταστικό ή ρεαλιστικό. Για το λόγο αυτό υποβάλλουμε ερωτήσεις.
Διερευνούμε αν ο κόσμος του συγγραφέα διαφέρει πολύ από αυτόν που ξέρουμε. Εξετάζουμε ακόμα πώς καταφέρνει ο συγγραφέας να κάνει την ιστορία του πιθανή ή πιστευτή. Κάνουμε ερωτήσεις.
2. Σκηνοθεσία και πλοκή
Σκηνικό: Είναι ο ειδικός τόπος και χρόνος για ένα έργο ειδικά. Περιλαμβάνει λεπτομέρειες, όπως είδη ήχων, είδη οσμών, είδη κτηρίων, ποιότητα φωτός, ποιότητα κλίματος, στοιχεία που δημιουργούν τον τόπο και εμφανίζονται σε ένα χρόνο, άρα δημιουργούν την ατμόσφαιρα για να αναπτυχθούν οι ήρωες και να εμφανιστούν οι συγκρούσεις.
Είδη σκηνοθεσίας:
μη ολοκληρωμένη, μη ενδιαφέρουσα σκηνοθεσία. Περιλαμβάνει μια πολύ γενική εικόνα του χώρου και του χρόνου.
ολοκληρωμένη, βασική ουσιαστική σκηνοθεσία Η δράση, οι χαρακτήρες ή το θέμα επηρεάζονται από τον τόπο και το χρόνο.
Πλοκή: Είναι η ακολουθία των γεγονότων που σχετίζονται με τους ήρωες ενός κειμένου. Ακολουθία πράξεων ή συγκρούσεων. Δεν είναι τυχαία, αλλά επιλέγεται από το συγγραφέα ως ο καλύτερος τρόπος για να αφηγηθεί την ιστορία του. Αν η επιλογή είναι καλή περιλαμβάνει συγκρούσεις, ένταση , δράση στοιχεία που αυξάνονται διαρκώς και διεγείρουν το ενδιαφέρον μας.
Οι συγκρούσεις κατά τον Luckens είναι 4 ειδών: α) ο ήρωας συγκρούεται με τον εαυτό του β) ο ήρωας συγκρούεται με άλλο πρόσωπο γ) ο ήρωας συγκρούεται με την κοινωνία δ) ο ήρωας συγκρούεται με τη φύση.
Τα στοιχεία μιας ιστορίας με αναπτυσσόμενη δράση είναι το σασπένς, ο αμφίρροπος αγώνας, τα προμηνύματα, η κορύφωση, η αισθησιοκρατία, το αναπόδραστο και η λύση.
Χαρακτήρες
Στη λογοτεχνία ο όρος δηλώνει ένα πρόσωπο, στην παιδική λογοτεχνία συχνά και ένα προσωποποιημένο ζώο ή αντικείμενο. Κάθε ζωντανή ύπαρξη σε ένα ποίημα, ένα θεατρικό έργο, ένα πεζό κείμενο είναι χαρακτήρας, ο οποίος μπορεί να εξελίσσεται στη ζωή.
Ένα χαρακτήρα τον μαθαίνουμε από τη δράση του, από τα λόγια του, από την εμφάνιση του, από τα σχόλια των άλλων, από τα σχόλια του συγγραφέα.
ΤΥΠΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ: α)Επίπεδοι χαρακτήρες. Δεν είναι επαρκώς αναπτυγμένοι, αλλά είναι βασικοί στις πιο πολλές ιστορίες γιατί βοηθούν στη δράση και δείχνουν πώς ο κεντρικός ήρωας συμπεριφέρεται στους άλλους, ενώ παράλληλα κάνουν τη σκηνοθεσία αξιόπιστη. Β) όταν συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά μιας ομάδας, τότε ο χαρακτήρας αυτός λέγεται στερεοτυπικός γ) ο αντίμαχος είναι ένας χαρακτήρας ελάσσων, του οποίου τα χαρακτηριστικά έρχονται σε αντίθεση με του κυρίαρχου ήρωα. δ) πλήρως αναπτυγμένοι χαρακτήρες είναι εκείνοι των οποίων τα περισσότερα χαρακτηριστικά τους δηλώνονται μέσα στην ιστορία.
ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ
Ως αναγνώστες περιγράφουμε την οπτική γωνία με βάση το ποιος μιλά και το ποιος βλέπει την πράξη.
Τύποι της οπτικής γωνίας:
1) Πρωτοπρόσωπη οπτική γωνία. Χρησιμοποιείται όταν η αφήγηση γίνεται στο α΄πρόσωπο. Σε μια τέτοια αφήγηση ο αναγνώστης ζει τη δράση, αισθάνεται τα συναισθήματα των ηρώων, σκέφτεται τη σύγκρουση όπως τη βιώνει ο πρωταγωνιστής και την εξιστορεί.
2) Οπτική γωνία ενός παντογνώστη αφηγητή. Εδώ ο συγγραφέας αφηγείται την ιστορία του στο γ΄πρόσωπο και ξέρει τα πάντα, κάθε λεπτομέρεια σκέψης και δράσης, όλα τα συναισθήματα, συνειδητά ή ασυνείδητα, σε όλες τις χρονικές βαθμίδες (παρελθόν, παρόν, μέλλον).
3) Η οπτική γωνία ενός περιορισμένου παντογνώστη αφηγητή. Εδώ ο συγγραφέας αναδιηγείται την ιστορία σε τρίτο πρόσωπο. Εισχωρεί στις σκέψεις, στα συναισθήματα και στις σημαντικές λεπτομέρειες του παρελθόντος.
4) Η οπτική γωνία μόνο του πρωταγωνιστή 5) η αντικειμενική και θεατρική οπτική γωνία (χρησιμοποιείται το γ΄ πρόσωπο).
ΔΙΑΘΕΣΗ-ΤΟΝΟΣ
Ο τόνος στη λογοτεχνία μας δείχνει πώς αισθάνεται ο συγγραφέας για το θέμα του. Στηριζόμαστε πάνω σε λέξεις που εκφράζουν τη στάση του συγγραφέα απέναντι στο έργο του, το θέμα και τους αναγνώστες. Το ύφος του συγγραφέα είναι αυτό που μεταφέρει τη διάθεση στη λογοτεχνία. Το χιούμορ είναι ένας ενδιαφέρον τόνος στη λογοτεχνία. Η Παρωδία είναι ένας άλλος τόνος του κειμένου. Είναι συνήθως μια απάτη γι τους μεγαλύτερους αναγνώστες, εφόσον στηρίζεται στη μνήμη του αναγνώστη, ενός γνωστού τμήματος γραφής ή ενός τρόπου ομιλίας. Η οπτική γωνία μιας ιστορίας επηρεάζει τον τόνο και τη διάθεση.
ΥΦΟΣ
Ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας ή ο ποιητής υφαίνει τις λέξεις του στο μεγάλο εργαλείο της λογοτεχνίας. Το ύφος μπορεί να είναι απλό, λιτό, ψυχρό, μεγαλόπρεπο, ρητορικό, σύνθετο.
Είναι βασικά λέξεις: πώς ένας συγγραφέας λέει κάτι, καθώς αντιτίθεται στο τι λεέι. Το ύφος είναι προιόν όλων των επιλογών που κάνει ο συγγραφέας.
ΘΕΜΑ
Μια σημαντική αλήθεια που εκφράζεται με κατάλληλα στοιχεία και με αξιομνημόνευτη γλώσσα. Είναι η ιδέα που συγκρατεί την ιστορία. Είναι η κεντρική ιδέα, το κεντρικό νόημα σε ένα κείμενο.
Τύποι θεμάτων: α) σαφές θέμα: συχνά ο συγγραφέας δηλώνει το θέμα του ανοιχτά και ξεκάθαρα. Β) υπονοούμενο θέμα; Πρόκειται με ένα θέμα αρκετά ενδιαφέρον και σχεδόν καθαρά σαφές θέμα γ) πολλαπλά και δευτερεύοντα θέματα. Αν στην ιστορία έχουμε πολλαπλά θέματα, μερικά φαίνονται λιγότερο ενδιαφέροντα από ότι το πρωταρχικό. Αυτά τα λέμε δευτερεύοντα.
Παραδοσιακή λογοτεχνία: θέματα που ανιχνεύονται είναι 1) το καλό νικά το κακό. 2) η σκληρή δουλειά μπορεί να βραβευτεί γ) η ευγένεια αμείβεται
Διδακτισμός:είναι μια λειτουργία του κειμένου, η οποία στις μέρες μας θεωρείται αρνητικό στοιχείο.
Βιβλία παιδικής λογοτεχνίας
v Εδώ Σελήνη της Νίτσας Τζώρτζογλου
v Γη 2040 μ.Χ. του Τάσου Ανδρουτσόπουλου
v Εισβολή στη μυρμηγκάνα του Μάριου Βερέττα.
v Το μεγάλο πείραμα της Κίρα Σίνου
v Ούφο στα Διγελιώτικα του Γιάννη Μπάρτζη
v Ο καλεσμένος της Βούλας Μάστορη
v Ταξίδια πέρα από το διάστημα του Μήνου Πόθου
v Η μηχανή στο υπόγειο της Κίρα Σίνου
v Οι άγγελοι του ουρανού της Λίτσας Ψαραύτη
v Με την Ανδρομέδα στο γαλάζιο πλανήτη της Λίτσας Ψαραύτη
Η σκηνοθεσία είναι ο χώρος και ο τόπος. Περιγραφή του τόπου, τι κυκλοφορεί στην ατμόσφαιρα (υπάρχουν ήχοι, φως, οσμές και τι είδους)
Χρόνος (τα παιδιά τοποθετούνται πότε ακριβώς συμβαίνει η ιστορία).
Πλοκή είναι η σειρά με την οποία παραθέτονται τα γεγονότα.
Τα στοιχεία της πλοκής είναι οι συγκρούσεις, η ένταση και η δράση.
Μορφές συγκρούσεων:
v Σύγκρουση του ήρωα με τον εαυτό του
v Σύγκρουση με τους άλλους
v Σύγκρουση με την κοινωνία
v Σύγκρουση με τον αντίμαχο (έναν άλλο ήρωα)
v Σύγκρουση με το Θεό
v Σύγκρουση με τη φύση
Υπόδειγμα της πλοκής:
Ξεκινάμε από την αρχή και πάμε στο τέλος ή από την αρχή στο τέλος και ανάποδα
Αρχή δράσης-Κορύφωση-ένα τέλος
Η δράση απαιτεί α) σασπενς β) αμφίρροπο αγώνα (υπάρχει ένας αγώνας ανάμεσα στους 2 ήρωες) γ) προμηνύματα ή προοικοτομία δ) κορύφωση ε) αισθησιοκρατία (υπερχείληση συναισθημάτων-μπορεί ναδράσει αρνητικά ) στ) αναπόδραστο (δράση που δεν μπορεί να αποφευχθεί ζ) λύση
Ήρωες ή χαρακτήρες (άτομα και άλλα αντικείμενα)
Τι βλέπουμε στον ήρωα
v Ενέργειες ήρωα
v Σκέψεις, λόγια ήρωα
v Εξωτερική του εμφάνιση
v Το περιβάλλον που ζει
v Τις γνώμες των άλλων για τον ήρωα
v Τι λέει ο ίδιος ο συγγραφέας ή ο αφηγητής.
Ο χαρακτήρας μπορεί να περιγράφεται με λίγες λεπτομέρειες ή αν είναι σφαιρικός ή στερεοτυπικός χαρακτήρας. Αν ένας χαρακτήρας εξελίσσεται τότε είναι δυναμικός αλλιώς στατικός.π.χ σε μια νύχτα να ασπρίσουν τα μαλλιά του ήρωα.
Οπτική γωνία σημαίνει πώς βλέπει ο συγγραφέας ή ένας ήρωας μια συγκεκριμένη κατάσταση.
Το γ΄ πρόσωπο είναι πιο κατανοητό, μπορεί αν είναι παντογνώστης ή αφηγητής, όπως στον Όμηρο, περιορισμένος παντογνώστης αφηγητής, ξέρει μόνο για το βασικό ήρωα.
Δραματική οπτική γωνία; Ο συγγραφέας κρατά μια κάμερα και βιντεοσκοπεί χωρίς σχόλια αυτό που βλέπει εντελώς θεατρικά.
Διάθεση είναι ο τόνος με τον οποίο προσεγγίζει ένας συγγραφέας το θέμα του (το θεωρεί από χιουμοριστική σκοπιά, από παρωδιακή)
Για να δημιουργηθεί η διάθεση σημαντικό ρόλο παίζει το ύφος (λέξη, σύνταξη)
Ο ποιητής ή ο συγγραφέας χρησιμοποιεί κατάλληλο επιλεγμένο λεξιλόγιο. Όσο λιγότερο χρησιμοποιεί μια λέξη τόσο σημαντική είναι αυτή, με κατάλληλο συναισθηματικό βάρος. Οι λεξιλογικοί πίνακες δείχνουν το ύφος ενός ποιητή ή συγγραφέα. Μια λέξη επιλέγεται για τον ήχο της και για το περιεχόμενο της.
Συνήχηση: επανάληψη όμοιων φωνηέντων σε μια λέξη.
Ειρωνεία:α) λεκτική, δημιουργείται με βάση το λεξιλόγιο. Β) καταστασιακή, δημιουργείται λόγω των καταστάσεων
Σάτιρα:καυτηριάζει καταστάσεις.
Ειρωνεία:αντιστρέφει καταστάσεις.
Παρωδία: κάθε δευτερογενές κείμενο που προκύπτει από κάποιο άλλο με στόχο να καυτηριάσει.
Σαρκασμός: πιο σοβαρή εκδήλωση της σάτιρας, ξεχωρίζει από τα λεκτικά στοιχεία.
Ζωικός ρεαλισμός: η παιδική λογοτεχνία όταν αναφέρεται σε πολύ μικρές ηλικίες, τότε χρησιμοποιεί τα ζώα όχι όμως με ανθρώπινες ιδιότητες.
ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ
Τα παιδιά πρέπει να καταλαβαίνουν και να χρησιμοποιούν την ώριμη σύνταξη της γλώσσας-να εμπλουτίζουν το λεξιλόγιο τους-να μάθουν να διαβάζουν και να διαβάζουν σωστά.
Δίνουμε την ευκαιρία στα παιδιά να ακούν ποικίλες συντάξεις-να απολαμβάνουν παραστατική γλώσσα-να ακούει διαφορετικές διαλέκτους-να εισάγει νέο λεξιλόγιο στα συμφραζόμενα—να έρχονται τα παιδιά σε επαφή με βιβλία που δίνουν έμφαση στις σημασίες των λέξεων, συνδυάζοντας για τη μικρότερη ηλικία εικόνα και λέξεις.
Παραστατική γλώσσα-μιλάμε όχι κυριολεκτικά αλλά μεταφορικά
Ποικιλία συντάξεων-το άλγος της ομορφιάς επιδείνωσε τη δυσθυμία μου- η δυσθυμία μου επιδείνωσε το άλγος της ομορφιάς (η φράση αποκτά τεράστιο συναισθηματικό νόημα)
Σασπένς
Νιώθεις ότι θέλεις να τελειώσεις το κείμενο για να δεις τι συνέβη;
Αυτό που συνέβη είναι αληθοφανές;
Ο συγγραφέας σε προετοίμασε γι’ αυτό που συνέβη;
Ο συγγραφέας σε προετοιμάζει γι’ αυτό που πρόκειται να συμβεί;
Οι χαρακτήρες έχουν πλαστεί ενδιαφέροντες;
Σκέφτηκες ένα διαφορετικό τέλος για την ιστορία;
Η ιστορία είχε το αναμενόμενο τέλος;
Προσέγγιση κειμένου
Βιογραφία, παλιά οι μελετητές για να προσεγγίσουν ένα έργο μελετούσαν τη βιογραφία του συγγραφέα-το ενδιαφέρον των μελετητών μετατοπίστηκε σταδιακά στο κείμενο έτσι έχουμε διάφορες κειμενοκεντρικές μεθόδους-θεωρία της αναγνωστικής ανταπόκρισης, μέσα μας έχουμε ομόλογα στοιχεία που ταυτίζονται με τα στοιχεία του κειμένου και προσλαμβάνουμε το κείμενο.
Φαντασία
Αυτό που μπορεί να βιωθεί είναι ρεαλιστικό, οτιδήποτε άλλο είναι φανταστικό
Πατέρας της επιστημονικής φαντασίας είναι ο Λουκιανός, ο οποίος γράφει την αληθινή φαντασία ως αντίδραση στα τερατουργήματα, στέλνει τους ήρωες του στο φεγγάρι , στην κοιλιά ενός κοίτους, όπου γνωρίζει επιφανείς ανθρώπους.
Μια μερίδα μελετητών δίνει πατέρα της επ.φαντασίας τον Ιούλιο Βερν, όπου γράφει τη γη στη σελήνη και 20000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα. Μια άλλη τάση βλέπει μητέρα της επ. φαντασίας τη Μαίρη Σέλει που γράφει τον Φρανκεστάιν(κρυονική επ. φαντασία).
Ο Δημοσθένης Βουτυράς γράφει 2 κείμενα επ. φαντασίας, ο Πέτρος Πικρός στη δεκαετία του 40, μας δίνει το 1ο έργο επ. φαντασίας για παιδιά. Από τον κόσμο που φεύγει στον κόσμο που έρχεται
Τα κείμενα απ. Φαντασίας έχουν έναν αποστολικό χαρακτήρα. Η επ. φαντασία έχει χαρακτηριστεί διεθνώς ως το τελευταίο προπύργιο της ηθικής. Η επ. φαντασία χαρακτηρίζεται από περιστασιακότητα, είναι επίσης ένας πολυπολιτισμικός τόπος, όπου απαντώνται πολλοί πολιτισμοί. Η επ. φαντασία έχει αλληγορικότητα, ενώ τα κείμενα της εμφανίζονται ως π.χ. διαστημικά σε τελευταία ανάλυση μπορεί να μην είναι επιστημονικά.
Τα κόμικς είναι απεικονίσεις του εξωτερικού κόσμου μέσα από μια εσωτερίκευση.
Εξπρεσιονισμός=το παράλογο, βασικό του χαρακτηριστικό είναι η έντονη χρωματολογία (Ελύτης). Βαμπιρισμός-βρυκόλακες, Τοντόροφ=λογοτεχνία του φανταστικού.
Χαρούμενο λιβάδι: μια παπαρούνα φυτρώνεις σε ένα λιβάδι με μαργαρίτες , οι οποίες τελικά αποδέχονται την παπαρούνα. Έτσι το λιβάδι έγινε ασπροκόκκινο και η ζωή συνεχίζεται με καλύτερες προοπτικές. Ο δάσκαλος θα μιλήσει για τη διαφορετικότητα, τη διαπολιτισμικότητα, το ρατσισμό και θα ζητήσει από τα παιδιά να φέρουν ανάλογα παραδείγματα από την εμπειρία τους.
Η μωβ ομπρέλα της Άλκη Ζέη, όπου όλοι οι ήρωες έχουν τα δικά τους προβλήματα ο καθένας που μοιάζουν με τα προβλήματα των παιδιών (Η ΠΑΙΔΙΚΉ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΥΝΤΕΛΕΙ ΣΤΗΝ ΕΠΙΛΥΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ).
ΑΡΓΥΡΩ, ΤΗΣ ΝΙΤΣΑ ΤΖΩΡΤΟΖΛΟΥ-ζηταμε από τα παιδιά να ζωγραφίσουν τη στιγμή της έκρηξης ή κάποια από τις προσπάθειες της ηρωίδας να μάθει να χρησιμοποιεί τα πόδια της ή ακόμα και τη στιγμή της βράβευσης της.
Δομήνικο, του Κοντολέων-ζητάμε από τα παιδιά να ζωγραφίσουν τη δύσκολη κατάσταση που επικρατεί στο σπίτι μετά την ανατροπή του τρακτέρ με τη μαντική μαργαρίτα.
Ο μεγάλος περίπατος του ΠΈΤΡΟΥ, να απεικονιστούν σκηνές από την πείνα στην κατοχή, από το νοσοκομείο, από την αντιστασιακή δραστηριότητα.
Το ταξίδι που σκοτώνει, του Μάνου Κοντολέων: τι ακριβώς είναι τα ναρκωτικά ; σε ποιες μορφές υπάρχουν; Ποιες ηλικίες τα αγοράζουν; Κοστίζουν ακριβά; Ποιες συνέπειες έχει η χρήση του; Πώς αντιμετωπίζει το κράτος τους χρήστες;
Εδώ σελήνη, της Νίτσας Τζώρτζογλου: τα παιδιά-αστροναύτες αντιμετωπίζουν τα προβλήματα με επιτυχία, με συνεργασία, αλληλοκατανόηση.
Η Αργυρώ, της Νίτσας Τζώρτζογλου, η Αργυρώ αν και τραυματισμένη δεν δέχεται τον οίκτο κανενός, με την αξιοπρέπεια της η ηρωίδα επηρεάζει τους ήρωες συμμαθητές της αλλά και τους αναγνώστες.
Μια χαραμάδα φως, της Κίρας Σίνου-ο ήρωας αρχικά δε θέλει να εμπλακεί σε αντιστασιακές οργανώσεις, τελικά όμως εμπλέκεται και προφανώς μεταβάλλονται τα συναισθήματα του, και όταν εμφανίζεται ο πατέρας του ζητεί να τον πάρει στη Βραζιλία μαζί του , αλλά αυτός απορρίπτει την πρόταση.(έμφαση σε ήρωα βιβλίου).
Παραμύθι χωρίς όνομα, της Πηνελόπης Δέλτα. Συζητούμε για τη συμπεριφορά του βασιλιά Αστόχαστου και των δύο θυγατέρων του, καθώς και για τη συμπεριφορά των αυλικών που καταληστεύουν το δημόσιο ταμείο. Απέναντι σ΄αυτούς θέτουμε το βασιλόπουλο, την αδελφή του Ειρηνούλα και τη γνώση και ζητούμε να δικαιολογήσουν όποια άποψη διατυπώσουν (ορθή σκέψη)
Αίνιγμα του Πύργου, το συμβόλαιο του πύργου, ο αιχμάλωτος του πύργου-τριλογία της Κίρα Σίνου-παρά την αριστουργηματική πλοκή και παρά τις γνώσεις που μπορεί να αποκομίσει ένα παιδί εμφανίζονται στοιχεία αφύσικα.
ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΓΑΜΟΣ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ
ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΓΑΜΟΣ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ
ΠΑΛΙΑ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ
Στην ανατολική πλευρά της Ρόδου βρίσκεται ο δήμος Αρχαγγέλου με μεγάλη ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά.Είναι παράδοξο πως παρ’όλες τις επιδράσεις που δεχόμαστε από τον τουρισμό και την ξενομανία που επικρατεί στις μέρες μας,ο δήμος Αρχαγγέλου εξακολουθεί να αντιστέκεται και να τηρεί μάλιστα με αυστηρότητα τα ήθη και τα έθιμά του,σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής.Ένα λοιπόν γεγονός όπου τα έθιμα διατηρούνται έντονα είναι και ο γάμος.
Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι μία από τις μεγαλύτερες χαρές της ανθρώπινης ζωής είναι ο γάμος.Ο λαός μας λοιπόν δεν αφήνει απαρατήρητο αυτό το γεγονός αλλά επεμβαίνει σ’αυτή τη χαρά,δημιουργώντας αθάνατα τραγούδια του γάμου.Έτσι και στον Αρχάγγελο συναντούμε έθιμα και όμορφους στίχους τραγουδιών,που μας περιγράφουν μ’ένα ξεχωριστό και φανταστικό τρόπο όλη αυτή την προετοιμασία της μεγάλης χαράς,που είναι εκδήλωση χαράς,γλεντιού,ξεφαντώματος για κάθε ηλικίας άνθρωπο.
«Η ώρα η καλή…»
Είναι η πρώτη ευχή που δίνεται,σαν κάποιος ξεκινάει το πρώτο μια δουλειά του.
«Η ώρα η καλή» λοιπόν για το ξεκίνημα της ζωής των νέων που πρόκειται να παντρυτούν.
Είναι σίγουρα το σημαντικότερο γεγονός στη ζωή της νέας και του νέου.Κανένα άλλο περιστατικό,καμιά άλλη εκδήλωση δεν ξεσηκώνει και δε δονεί περισσότερο τις ψυχές μας,όσο το γεγονός αυτό,και γι’αυτό και το ονομάζουμε «χαρές».»Στες χαρές σου» ευχόμαστε πάντα στις λεύτερες.
Να είναι χαρές,Κι όχι μόνο των μελλονύμφων αλλά και όλης της συγγένειάς τους κι ακόμη πιο πολύ στα περασμένα χρόνια που όλοι περίμεναν τις μέρες του γάμου για να διασκεδάσουν μ’όλο τους το κέφι,μ’όλη τους την καρδιά,μ’όλη τους την ψυχή,μιας κι αλλιώς δεν είχαν πώς να εκτονωθούν,αφού τα μέσα ψυχαγωγίας ήταν τόσο λίγα,τόσο φτωχά σχεδόν ανύπαρκτα,ανεξαιρέσει κανείς τα πανηγύρια,τις βαπτίσεις,καμιά ονομαστική γιορτή και γάμους.
Θα επιδιώξουμε λοιπόν να περιγράψουμε τον αρχαγγελίτικο γάμο πως γινόταν στα πιο παλιά χρόνια και πως γίνεται σήμερα.Ευτυχώς δεν υπάρχουν μεγάλες διαφορές.Κι επειδή οι Αρχαγγελίτες είναι άνθρωποι που ξέρουν να διατηρούν τα έθιμά τους,είμαστε βέβαιοι ότι με λίγη θέληση μπορούμε να ξαναφέρουμε πίσω πολλά που σιγά σιγά καταργήθηκαν.Γιατί όχι;Πιο όμορφα και πιο γραφικά ήταν σε σύγκριση με τα σημερινά.
Μετά τους αρραβώνες μπαίνουμε στη φάση του γάμου.Οι συμπέθεροι έχουν συνεννοηθεί κι έχουν ορίσει την ημερομηνία της στεφάνωσης.επιθυμία όλων είναι να γίνει όσο το δυνατό πιο σύντομα,αν δεν συντρέχουν λόγοι καθυστέρησης.
Έτσι αρχίζουν οι προετοιμασίες.
Πρώτη εκδήλωση στη φάση αυτή είναι η αγόρα του νυφικού φορέματος.Οι μελλόνυμφη,συνοδευόμενοι από τους πιο στενά δικούς τους μεταβαίνουν στην πόλη για το παραπάνω σκοπό.Η μέρα που διαλέγεται είναι η Δευτέρα, η αρχή της εβδομάδας για να πάνε όλα καλά.Όλα τα έξοδα τα κάνει ο γαμπρός Αυτός αγοράζει και το νυμφικό και τα δώρα, συνήθως πουκάμισο στον πεθερό και στους κουνιάδους, φόρεμα στην πεθερά και στις κουνιάδες.Από τη μεριά τους η οικογένεια της μέλλουσας αγοράζουν κι αυτόι τα ίδια για τους γονείς και τα αδέλφια του γαμπρού.Όλα τα δώρα που αγοράζουν στην εκδήλωση αυτή τα φέρνουν πρώτα στου γαμρού το σπίτι κι έπειτα σε καθορισμένη μέρα καλούν τη μοδιστρα που θα ράψει το νυμφικό.Απλώνουν τότε το ύφασμα και ρίχνουν πάνω του χρήματα,όσα έχει ευχαρίστηση ο καθένας.
Τα χρήματα πολλά ή λίγα τα παίρνει η μοδίστρα για να φροντίσει καλά το ράψιμο του νυμφικού,να βάλει όλη τη μαστοριά της να γίνει καλό.Φυσικά και σ’αυτή την εκδήλωση και στις άλλες που θα περιγράψουμε παρακάτω οι καλλίφωνες λένε το σχετικό διστιχό τους,αλληλοεύχονται και κερνιούνται.
Σειρά τώρα έχουν τα λεσίσματα(αλέσματα),καθαρισμός δηλαδή του σιταριού,με το οποίο θα φτιάξουν τα ψωμόπουλα του γάμου.
Στις εκδηλώσεις αυτές πρώτο λόγο έχουν οι γυναίκες.Είναι δουλεία τους.Και καμαρώνουν κι ανασκουπωνονται και το παίρνουν απάνω τους, ιδιάτερα οι πιο σερπετές και δίνουν οδηγίες και συμβουλές: «Κάνε έτσι» «όχι αλλιώς», «Να έτσι» κλπ.Όλες οι καλεσμένες στην εκδήλωση αυτή φέρνουν σιτάρι απ’το δικό τους.
Η πρώτη που θ’αρχίσει να κοσκινίζει, αν είναι παντρεμένη πρέπει να είναι πρωτοστέφανη, κι αν είναι κόρη, πρέπει να είναι αμφιθαλής δηλαδή να ζουν κι οι δύο.Καθαρίζουν έπειτα όλες μαζί το σιτάρι με τραγούδια κι ευχές και το βάζουν στις καναβίτσες με προορισμό το μύλο.
Άλλη εκδήλωση άξια λόγου είναι ο καθαρισμός του σπιτιού πο προορίζεται ως κατοικία του νέου ζευγαριού.Σήμερα βέβαια τα νέα και μοντέρνα σπίτια είναι έτοιμα εκ των προτέρων.Στον αρχάγγελο από παλιά μέχρι σήμερα κάθε κορίτσι πρέπει να έχει το σπίτι του και μάλιστα να είναι και εξοπλισμένο με όλα τα απαραίτητα (προικα) από τους γονείς της.
Την τελευταία βδομάδα πριν τη στεφάνωση έχουμε και τις πιο πολλές εκδηλώσεις προετοιμασίας .
Την προηγούμενη Κυριακή οι γυναίκες μαζεύονται πάλι, για να φτιάξουν την περίφηνη κουλουρία, φαγητό αποκλειστικά του γάμου.Δε νοείτε γάμος χωρίς κουλουρία.Κάθε καλεσμένη θα φέρει το κανίσκι της, μια πιατέλα γεμάτη με αλέυρι,για το φτιάξιμο της κουλουρίας.
Ζυμώνουν πρώτα το αλέυρι και μετά το ζυμάρι το ανοίγουν σε φύλλο και το κόβουν σε μικρά κομμάτια αυτά τ’απλώνουν, για να στεγνώσουν κι είναι έτσι έτοιμα για ψήσιμο.
Την Τετάρτη μεταφέρουν τα ρούχα του γαμπρού στο σπίτι της νύφης , στο γάμο.Καθένας απ’τους καλεσμένους σηκώνει και κάτι.Άλλος ένα κουστούμι , άλλος μια κουβέρτα, άλλος ένα σκέπασμα κλπ..
Προχωρώντας στο δρόμο κρατώντας τα προικιά του γαμπρού φτάνουν στο καινούργιο σπίτι όπου θα μείνει αντρόγυνο.Εκεί τους περιμένουν οι συγγενείς της νύφης στην εξώπορτα και ραίνουν τα προικιά του γαμπρού με ανθόνερο και ροδοπέταλα.Τότε η μάνα του γαμπρού ή κάποια καλλίφωνη γυναίκα από το μέρος του γαμπρού αρχίζει με αρχαγγελίτικο σκοπό «ποταμό» τα τραγούδια:
Καινούρια συμπεθέρα μου
Σήκου στην πόρτα στάσου
Πούρταν τα ρούχα του γαμπρού
Φέρε τα’ανθόνερά σου.
Και συνεχίζουν με παινέματα και ευχές για το αντρόγυνο στον ίδιο σκοπό «ποταμό».Στη συνέχεια ανταποδίδουν και οι συγγενείς της νύφης με παινέματα για το γαμπρό και τους συγγενείς του.
Όμορφος που ναι ο γαμπρός
κι ούλοι ρωτούν και λέσι (λένε)
ποια μάνα τον εγγένησε
και ποιον πατέρα έχει
Όμορφος που’ναι ο γαμπρός
όμορφη η συντροφιά του
μάνα πατέρας κι αδερφή
που βρίσκονται κοντά του
Όλη αυτή την ώρα όσοι έχουν έρθει για τα ρούχα του γαμπρού στέκονται έξω από την εξώπορτα φορτωμένοι και αφού τελειώσουν τα τραγούδια τότε μπαίνουν μέσα και τους κερνούν.
Ο χώρος που τοποθετούνται τα προικιά και τα ρούχα του γαμπρού είναι η δεύτερη κρεβατοκάμαρα για τα μοντέρνα σπίτια(σήμερα).Παλιότερα που το σπίτι ήταν ένα μεγάλο δωμάτιο τα τοποθετούσαν σε μια μεριά του αμπαταριού(μέρος του καμαρικού σπιτιού,παραδοσιακού σπιτιού Αρχαγγέλου.Σήμερα όμως που οι χώροι του σπιτιού είναι περισσότεροι και μεγαλύτεροι τα στολίζουν στην ντουλάπα της δεύτερης κρεβατοκάμαρης.Όση ώρα τα στολίζουν πάλι αρχίζουν τα τραγούδια.
Την Πέμπτη ζυμώνουν τα ψωμόπουλα.Η ονομασία «ψωμόπουλα»είναι χαρακτηριστική γιατί έτσι μόνο τα ψωμιά του γάμου λέμε.Επίσης ζυμώνουν το κουλούρι του γαμπρού και του κουμπάρου.Στον αρχάγγελο τραγουδούν ένα ιδιάταιρο σκοπό όταν πλάθουν τα κουλούρια.Ο ίδιος σκοπός τραγουδιέται και στην κουλουριά (παραδοσιακό φαγητό αρχαγγελίτικου γάμου.)
Έλα η ώρα η καλή
και τουχριστού η χάρη
και να ναι καλορίζικο
του γάμου το ζυμάρι.
Κουλούρι πλάσω του γαμπρού
Κουλούρι του κουμπάρου
πανέρι καστανόπλεκτο
να παν να του πάρουν.
Φτάσαμε στο βράδυ της Παρασκευής.
Όλα έχουν ετοιμαστεί.Ό γάμος έχει στολιστεί.Στα παλιά καμαρικά σπίτια ως γνωστό,πιάτα στον πλατελότοιχο με τον καθρέυτη στη μέση και κάντρα δεξιά κι αριστερά του.Μπροστά του ο μεγάλος πάγκος, πλάι του ο μικρός με το μικρό σεντουκάκι με τα κεντημένα προσκέφαλα το πετσί και κάτω απ’υτό, το νυφικό κρεβάτι, η ναμουσιά.Στη μέση του σπιτιού απ’την καμάρια κρέμεται το καντήλι έτοιμο για το γάμο με το λάδι του και το κρασί του.Λέμε κρασί γιατί απ’τη μέρα του γάμου κι επί σαράντα μέρες το καντήλι περιέχει κρασί κι όχι νερό.
Την Παρασκευή το βράδυ λοιπόν φτιάχνουν τα μελεκούνια και τα μελιτάνια.
Τα δεύτερα, που είναι πια άγνωστα στους πιο νέους δεν είναι τίποτε άλλο,παρά μέλι βρασμένο ανάμεικτο με αλεύρι σε πυκνότητα ζυμαριού, πλασμένο σε μικρά κουλουράκια και λύγο ψημένο σε φούρνο για να σφίξει.Πάνω στο μελιτάτο τοποθετούν το μελεκούνι κι αυτό προσφερόταν το Σάββατο το πρωί σαν κάλεσμα στους καλεσμένους όλους.
Σήμερα όμως την ημέρα της Παρασκευής έχει προστεθεί τα τελευταία χρόνια και ένα καινούριο έθιμο «το στρώσιμο του κρεβατιού».Το οποίο έχει πάρει τεράστια σημασία στην όλη ιεροτελεστία του γάμου.
Μαζεύονται λοιπόν όλοι οι καλεσμένοι προς το απόγευμα στο καινούριο σπίτι και αρχίζει το στρώσιμο με τραγούδια.Το κρεβάτι πρέπει να το στρώσουν εφτά φορές.
Ο σκοπός που τραγουδιέται σαν στολίζουν τον παστό(νυφικό κρεβάτι)είναι ο ίδιος που τραγουδιέται και στα κανάκια.Ο ρυθμός είναι περίεργος.Αν και είναι έξι όγδοα τονίζεται το πέμπτο όγδοο και γι’αυτό πολλά λόγια παρατονίζονται.
Εφτά φορές τα στρώσαμε
και πάλι τα ξεστρώσαμε
του γαμπρού τα στρώματα
της νύφης τα παπλώματα.
Αφού στρωθεί το κρεβάτι όλοι οι καλεσμένοι ρίχνουν λεφτά στο κρεβάτι για οικονομική ενίσχυση του ζευγαριού.Τότε οι οι συγγενείς της νύφης αρχίζουν τα κεράσματα τα οποία είναι μελεκούνια και άλλα γλυκά έτοιμα από το ζαχαροπλαστείο.
Το Σάββατο το πρωί άντρες και γυναίκες θα μαγειρέψουν τα κεφαλόποδα να φάνε όσοι καλεσμένοι θα βρίσκονται κι οι οργανοπαίχτες που έχουν έρθει.Το απόγευμα της ίδιας μέρας δίνουν τα δαχτυλίδια του αντρόγυνου και μια λουτρουγιά για να λειτουργηθούν το πρωί της Κυριακής.Και το βράδυ πια του Σαββάτου αφού έχουν έρθει όλοι οι καλεσμένοι αρχίζουν τα κανάκια για τον παστό.Οι οργανοπαίχτες παίρνουν θέση μπροστά στο μεγάλο πάγκο,ενώ οι κανακιστάδες κάθονται στο μικρό πάγκο,έχουν ζητήσει κι ένα μπουκάλι ρακί έτσι για το λάρυγγα κι αρχίζουν σύγχρονα με τουςοργανοπαίχτες.
«Έλα η ώρα η καλή
και της Παναγιάς της βασίλισσας.
Ο Χριστός περνά με τους
δούλους του,τους Αποστόλους του.
Και συχνορωτά που’ναι ο νιος
Παστός να τον ευχηθούν και να
τον ευλογήσουν:
Να γηράσουσι μονοστέφανοι
μονοστέφανoι και μονοκούμπαροι
μονοκούμπαροι και μονοσύντεκνοι
μονοσύντεκνοι και μονοσύγγενοι.
Όλοι πείτε το κι ευκηστείτε τους
να γηράσουσι με πολλά αγαθά
και πολλά καλά».
Το παραπάνω το κανακίζει ο πρώτο κανακιστής και επαναλαμβάνει ο δέυτερος.
Στο παρακάτω μπορούν να τραγουδούν και καλλίφωνες γυναίκες:
«Εστέσαμε τον μαστό
που πάνω ως κάτω πλουμιστό.
Στη μέση έχει το σταυρό
που πάνω έχει χρυσό αιτό.
Και στην κορφή ζωγραφιστός
Ο Χριστός ευλογιστός.
Φέρτε σεντόνια δώδεκα
Και μαξιλάρια δεκατρία
και μαχραμάδια δεκαοχτώ
και μαντηλάκια τριανταδυό.
Στης πόλης της τα φάνασι.
Στην Χίο της τα στώμπασι.
Στη Ρόδο της τα στείλασι,
Της νιόνυμφης τα δώσασι
Στο νιο παστό τα βάλασι.
Εστρώσαμε ποστρώσαμε
εφτά φορές τα στρώσαμε
και πάλε τα ξεστρώσαμε
του γαμπρού τα στρώματα
της νύφης τα παπλώματα.
Το κρεβάτι έχει μόσκο
Και το πάπλωμα ζαμπέτι
Και ο Χριστός να τους σκέπει.
Φέρτε δυο μήλα κόκκινα
και τρία χρυσά κυδώνια
κι ένα κανί ροδόσταμο
κι ένα κλωνί βασιλικό
να ράνουμε το νιο παστό,
κι ο Χριστός ευλογητός.
Εκανακίστη ο παστός.
Φέρτε τα γλυκάδια μας
και τα μελιτάκια μας
να μη χαθεί τ’ατέπι μας.
Φέρτε και του λυριστή
μια σταπλίτσα πλουμιστή.
Φέρτε και του λαγουτιάρη
τρία κουνιά μαργαριτάρι.
Φέρτε των κανακιστών
που ένα μαντήλι πλαμιστό
ας μην είναι πολύακριβό
δωδεκάμισι λιρών.
Φέρτε το γλυκύ κρασί
κεράσετε το λυριστή
κι έπειτα τον κανακιστή.
Κέρασε τα παλικάρια
όπου τα κρατείς αγγάρεια
και φωνάζουνε στη βάρδια
στέκονται σαν τα λιοντάρια
και με τα σπαθιά στην πάντα.
Έλα Παναγιά μου σώσε
νουν και λογισμό και γνώση
και ψιλή λαλιά καμπόση
να τους πω πολλά τραγούδια
άλλα έτερα καινούρια.
Έλα μάνα,έλα κύρη.
Έλα η γενιά της όλη,
να ευχηθείτε να γηράσουν
και τρισάγγονα να πιάσουν.
Λεύτεροί μου στις χαρές σας
παντρεμένοι στων παιδιών σας.
λεύτερες μου στις χαρές σας
παντρεμένες στων παιδιών σας.
Τώρα τελευταία και:
γριές στων αγγονιών σας.
«Να’ναι καλορίζικοι!»
Φυσικά στη διάρκεια των κανακιών κερνάνε ρακί.
Όταν τελειώσουν τα κανάκια,οι οργανοπαίχτες κι οι κανακιστάδες ξεκουράζονται λόγο,πίνουν το ρακί τους και μαζί με όλους τους καλεσμένους ετοιμάζονται για τον χορό.
Πρώτος χορός είναι πάντα ο «κάτω» που τον σέρνουν στενοί συγγενείς ή ο κανακιστής κι ακολουθούν οι άλλοι καλεσμένοι.Ο χορός συνοδεύεται με δίστιχα του γάμου,παινέματα για τη νύφη,το γαπρό και τα συμπεθέρια.Κι ενώ χορεύουν,οι οργανοπάιχτες αλλάζουν ξαφνικά το χορό σε σούστα,που ναι γρήγορη και συναρπαστική,κι ενθουσιάζει και δίνει κέφι στον χορευτή.Ο κανακιστής και εδώ έχει το λόγο όπου αρχίζει πάλι με αυτοσχέδια τραγούδια παινέματα ευχές αποχαιρετιστήρια.
ΠΑΙΝΕΜΑΤΑ
Παίξε βιολί μου δυνατά
και σιγανά σαντούρι
το αντρόγυνο που θα γενεί
δεν έχει πιο κουσούρι.
Η νύφη είναι χρυσό δεντρί
διαμάντι ο καρπός της
χίλια φλουριά βενέτικα
ξίζει ο σύντροφός της
ΕΥΧΕΣ
Όσα άνθη έχει η άνοιξη
και ο χειμώνας χιόνια
τόσα πολλά σας εύχομαι
ευτυχισμένα χρόνια.
ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΤΗΡΙΑ
Χαίρομαι που παντρεύεσαι
λυπούμαι όμως λιγάκι
που φεύγεις που το σπίτι μας
κι έχω πολύ μεράκι.
Έτσι διασκεδάζουν όλοι,χορευτές και θεατές.Ακολουθούν μετά άλλοι χοροί,καλαματιανός,συρτός,κρητικός,νησιώτικα γενικά,ζεμπέκικα,ως αργά τη νύχτα,τα μεσάνυχτα κι ακόμα αργότερα.Έπειτα ένας-ένας φεύγουν και μένουν οι πιο στενοί συγγενείς για βοήθεια,άλλες στο φτιάξιμο των φαγητών :της κουλουρίας,τωνγιαπρακιών,του κρέατος με πατάτες-και τα τελευταία χρόνια κοτόπουλου ψητού.
Ξημερώνοντας η Κυριακή είναι όλα σχεδόν έτοιμα.Όλοι περιμένουν να φτάσει η ώρα για να πάνε να ντύσουν το αντρόγυνο.
Τις πρωινές ώρες ο γαμπρός ή άλλος στενός συγγενής του περνά από τα σπίτια των καλεσμένων και τους ξανακαλεί να ετοιμάζονται,για να έρθουν στην ώρα τους στο γάμο(στο σπίτι το στολισμένο που ρποορίζεται για κατοικία του νεαρού αντρόγυνου).Το ίδιο γίνεται και από το μέρος της νύφης.
Σαν έρθουν όλοι,και οι οργανοπαίχτες και φτάσει και η ώρα,ξεκινούν σε πομπή με τα όργανα μπροστά που παίζουν μια μάρκια του γάμου ισπανική ή ιταλική ή κάτι άλλο ξένο.Στο σημείο αυτό ρωτάμε.Γιατί;Χάθηκε να παίξουν ένα ελληνικό σκοπό;Χάθηκε να παίξουν τον ποταμό;Ποιος ξενομανής έραγε να έφερε τους σκοπούς αυτούς κάποτε,και τους επέβαλε ακόμα και στους τοπικιστές Αρχαγγελίτες έντονα τόσο ώστε να τους δεχόμαστε αδιαμαρτύρητα σήμερα;
Έτσι με τις μουσικές που γράφουμε πιο πάνω,η πομπή περνά από τα κεντρικά μέρη του χωριού και πηγαίνει στο σπίτι του κουμπάρου να τον πάρουν και μαζί βέβαια τα στεφάνια και τα κουμπαρίκια(ύφασμα με το οποίο θα σκεπάσουν τους νιόπαντρους την ώρα του μυστηρίου),που μεταφέρονται σε δίσκο.Επίσης παίρνουν και τις λαμπάδες.
Τα ρούχα της νύφης τα μεταφέρει σε δίσκο η μάνα του γαμπρού.Μια άλλη γυναίκα φέρνει τα λουλούδια.
Στο γάμο μένει η κελλαριά-γυναίκα της εμπιστοσύνης του αντρόγυνου –φύλακας του σπιτιού.Στο μεταξύ στο σπίτι του νονού,γιατί εκεί θα ντυθεί το ζευγάρι,έχουν ετοιμαστεί το υνί,η ανέμη,τα κάρβουνα και τα μουζουβιά.
Οι γυναίκες της υποδοχής,εξ’άλλου,έχουν έτοιμα τα κανάκια με τα ανθόνερα,που θα ρίχνουν στον κόσμο.Στο φτάσιμο ραίνουν κι αλληλοεύχονται και μπαίνουν στο σπίτι.Τότε ο γαμπρός βγάζει το σακάκι του,το τοποθετεί στο δίσκο με τα νυφικά και δυο αειθαλή παιδιά τα θυμιάζουν σταυρωτά με τα κάρβουνα που είναι τοποθετημένα πάνω στο υνί.Δίπλα σε αυτό βρίσκεται η ανέμη.Στη μέση του σπιτιού στην καρέκλα θα καθίσει ο γαμπρός με το σακάκι του ριγμένο στον ώμο.
Για το τι συμβολίζουν τα αντικείμενα αυτά παλιές πηγές μας λένε ότι το υνί συμβολίζει τη δουλειά του άντρα στη γη τη ζωοδότρα και η ανέμη τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα ή τη δουλειά της παραγωγικής γυναίκας.Βέβαια ως προς την ερμηνεία του συμβολισμού των αντικειμένων αυτών είμαστε επιφυλακτικοί,γιατί το έθιμο ανάγεται στα βάθη των αιώνων,λόγος που μπορεί και να διαστρεβλώσει την αλήθεια.
Στο μεταξύ δίνουν τα νυφικά ρούχα στη νύφη πουστέκεται στη γωνιά του σουφά περιτριγυρισμένη από τις πιο στενές φίλες,συγγενείς και αδελφές της που θα τη ντύσουν.Συγχρόνως οι οργανοπαίχτες και οι κανακιστάδες αρχίζουν το :
«Έλα η ώρα η καλή
και της Πανάγιας της Βασίλισσας
…………………………..»
Δηλαδή τα ίδια κανάκια που τραγούδησαν και το Σάββατο το βράδυ.Τότε ο γαμπρός κάνει μετάνοια στον πατέρα του,στη μάνα του και στο νονό του και στα πεθερικά του κι αυτοί με τη σειρά τους παίρνουν το σακάκι του,το σταυρώνουν,το τοποθετούν πάλι στον ώμο του,το ασπάζονται και ρίχνουν (κολλούν) χρήματα στα όργανα και στους κανακιστάδες.Το ίδιο κάνουν όσοι χαιρετούν κι εύχονται του γαμπρού.
Όταν τα όργανα φτάσουν στο σημείο «και γριές στων αγγονιών σας»,αρχίζουν αμέσως τα παινέματα της νύφης.(Στο σημείο αυτό μπορούν να τραγουδούν και γυναίκες)
Κάμετε’να μοναχικό
να’ρτει στο νου μου τι να πω.
Στο σημείο αυτό οι πιο στενοί συγγενείς,εκεί στη μέση του σπιτιού,χόρευαν σούστα.Κι όταν τελείωνε ο χορός,τα όργανα πλησίαζαν στα χείλη του σουφά και συνέχιζαν πάλι τα κανάκια με τον κανακιστή.(Στις μέρες μας αυτό δεν γίνεται. «Ο μοναχικός»γίνεται στα Αφεντικά-πλατεία του χωριού-)
Κάμετε τόπο να τη δω
κι ότι της πρέπει νατης πω.
Τότε όλες οι γυναίκες ανοίγουν τον περίγυρο-κλειό που’χαν φτιάξει με το σώμα τους γύρω από τη νύφη,κατά την ώρα του ντυσίματός της.Αυτή πλησιάζει,ντυμένη πια,κι ακούει τη συνέχεια:
Που’το και δεν εφαίνετο
ετούτη η μορφοκόρη.
Μηδέ ένεμος την έσυρε
μηδέ ήλιος την εθώρει.
Μέσα στην καρυδόκουπα
θρέφετο η κόρη.
Που’το και δεν εφαίνετο
τόσους καιρούς και μήνες
τώρα ξεφανερώθηκε
Ήλιος με τις ακτίνες.
Που’το και που εθρέφετο
τούτη η νυφοπούλα
η όμορφη των κοριτσιών
και η περδικούλα.
Που’το και δεν εφαίνετο
το πενιστέρι τ’άσπρο
της κιτρολεμονιάς τ’άστρο.
Τα τριαντάφυλλα του –μα ξερά-χλωρά
μυρίζουν,πολλές τα βάλλουν τα χρουσά
μα σένα γιακκιστίζουν.
Βασίλισσα των κοριτσιών
πρέπει να σε φωνάζουν
γιατί και σεν’τα κάλλη σου
της Αρετούσας μοιάζουν.
Κίνησε δέντρο κίνησε
χρυσέ σταυρέ πορπάτηξε
σύρε και σταμάτησε.
Ράντισέ τα τα στενά
με το μαργαριτάρι
που θα περάσει ο ήλιος
μαζί με το φεγγάρι.
Φήνουμε γεια γειτόνισσες
μαθήτριες και μαστόρισσες
κι εγώ θα πάω στην εκκλησιά
κι έπειτα σ’άλλη γειτονιά,
να κάμω ρίζες και κλωνιά,
ρίζες και κολόριζα
ωσάν του δυόσμου τα κλωνιά
να γιμώσει η γειτονιά.
Κίνησε η νυφοπούλα
άσπρο μου περιστέρι
να πάμεν εις την εκκλησιά
με το χρουσό σου ταίρι.
Και η πομπή με τους κανακιστάδες και τα όργανα μπροστά ξεκινά για την εκκλησιά.Σαν φτάνουν στην παλιά πλατεία του χωριού,τα’Αφεντικά,εκεί στήνεται χορός «ο μοναχικός»,που όπως είπαμε παραπάνω,ο χορός αυτός παλιά γινόταν μέσα στο σπίτι εκεί που ντυνόταν ο γαμπρός και η νύφη.Ο χορός αυτός είναι η σούστα και χορεύουν οι συγγενείς για κάμποση ώρα.
Πολλοί νιοι και νιες,γέροι και γριές είναι στημένοι εκεί πριν από πολύ ώρα και περιμένουν για να δουν και τη νύφη και το γαμπρό και πως χορεύουν,και πως και πως…Κι αφού χορτάσουν οι χορευτές χορό:
Τώρα δοξάζω το θεό
ήρτε στο νου μου τι να πω.
Ανοίξετε την εκκλησιά
χτυπάτε τες καμπάνες
άψε τον πολυέλαιο
φορέσετε παπάδες.
(Το τελευταίο τετράστιχο το λένε τώρα τελευταία)
Τα κανάκια κρατάνε ως τη στιγμή που θα προβάλλει ο παπάς της εκκλησιάς με το σταυρό και τα εξαπτέρυγα στο χέρι.Τότε ο γαμπρός πλησιάζει,φιλά το σταυρό και τον παίρνει.Το ίδιο κάνει και η νύφη και ο κουμπάρος που παίρνουν και αυτοί ένα εξαπτέτυγο και μπαίνουν όλοι στο ναό.Ο παπάς τοποθετεί το σταυρό στο τραπέζι του μυστηρίου ο δε γαμπρός καθώς και η νύφη ασπάζονται το Χριστό και τηνΠαγία,ασπάζονται ακόμη τους γονείς τους και παίρνουν τη θέση τους κάτω από τον πολυέλαιο,όπου θα τελεστεί το μυστήριο.
Το μυστήριο ασφαλώς τελείται σύμφωνα με τους χριστιανικούς κανονισμούς όπως και όλα τα μέρη.Αυτό από τελετουργική άποψη γιατί από δοξασιακή,εθιμοτυπική,δεισιδαιμονική κ.λ.π.,έχουμε κι εμείς αρκετά τέτοια,όπως:
1.Το πάτημα του ποδιού της νύφης από το γαμπρό ή και αντίθετα,που συμβολίζει τάχα το ποιος θα επιβληθεί του άλλου στην μετέπειτα έγγαμη ζωή τους,ενέργεια που πολλές φορές έγινε αφορμή να μην πάει καλά το αντρόγυνο ή ακόμα και να χωρίσει.
2.Πιο παλιά στο ντύσιμό του ο γαμπρός φορούσε στη μέση του ένα μαυρομάνικο μαχαίρι και όταν έλεγε ο παπάς το «Ευλογημένη…»αυτός ή κάποιος άλλος που στεκόταν πίσω του τραβούσε κι έσπρωχνε τρεις φορές το μαχαίρι στη θήκη του.Αυτό ασφαλώς είναι μια δεισιδαιμονία.Λύνανε τα μάγια όπως λένε.
3.Το κουμπαρίκι:Είναι ύφασμα που το αγοράζει ο κουμπάρος μαζί με τα στέφανα και τα άλλα που χρειάζονται για το μυστήριο.Με το κουμπαρίκι σκεπάζουν τους ώμους του αντρόγυνου κατά την ώρα του μυστηρίου.Δεν μπορούμε να σημειώσουμε εδώ τίποτε για το συμβολισμό του,γιατί όλες οι πηγές που ρωτήσαμε καμιά δεν έδωσε απάντηση τέτοια που να στέκει!Ήταν όλες υποθέσεις.Αργότερα το ύφασμα αυτό η νιόπαντρη το κάνει ένα ωραίο φόρεμα.
4.Το ρύζι,τα κουφέτα και οι γροθιές που τρώει ο κουμπάρος:Με το «Ησαϊα χόρευε»,όπως και σε άλλα μέρη έτσι κι εδώ πετάνε ρύζι και κουφέτα στους νιόπαντρους αλλά στον κουμπάρο δίνουν γροθιές στην πλάτη,που τις καταλαβαίνει…Το ξυλοκόπημα αυτό συμβολίζει ίσως ένα χαιρετισμό,μια ευχή.Όταν τελειώνει το μυστήριο,όλοι οι συγγενείς και φίλοι χαιρετούν κι εύχονται στο αντρόγυνο.Οι καμπάνες,με την έξοδό τους από το ναό χτυπού χαρμόσυνα και η πομπή επιστρέφει με τη συνοδεία του παπά και των ψαλτών στο γάμο.
Εδώ έχουμε άλλα πάλι:
1.Τα μπατίκια:Σαν φτάσει το αντρόγυνο μπροστά στην πόρτα του γάμου,ο γαμπρός αρνείται να μπει μέσα,θα μπει μόνο αν του δώσουν ότι ζητήσει(μια ελιά,πέντε πρόβατα και κάτι τέτοια).Ο πεθερός ή η πεθερά ικανοποιούν την απαίτηση αυτή του γαμπρού και αυτός προχωρεί στην είσοδο.
2.Το ρόδι:Πριν μπει μέσα στο σπίτι τοποθετούν μπροστά στα πόδια του ένα ρόδι και με ένα πάτημα δυνατά το σπάει έτσι ώστε τα κουνιά του να σκορπίσουν όλα γύρω.Αυτό αναμφίβολα συμβολίζει την ευκαρπία και γενικά ευφορία κι ευτυχία στην ζωή τους.
3.Το καρύδι με το μέλι:Μετά το σπάσιμο του ροδιού προσφέρουν στο αντρόγυνο καρύδι με το μέλι.Εκείνος που το προσφέρει πολλές φορές τον ξεγελάει και δίνει στον πλαϊνό.Και πάλι,και πάλι,μέχρι πια που δίνει και σ’αυτόν.Τότε ο γαμπρός παίρνει με το δάχτυλο του μέλι από την κούπα και σταυρώνει με αυτό την πόρτα κι επιτέλους μπαίνουν.
Ακολουθεί ο αγιασμός και μετά το επίσημο τραπέζι του γάμου.Σε αυτό συνήθως ψάλλουνε «Την Παγκόσμια δόξα…»και χτυπουν χαρούμενα στα άδεια πιάτα.
Όταν όλα ετοιμαστούν,αρχίζει το γλέντι της Κυριακής με πρώτο χορό τον «Κάτω» και με πρώτο του χορό πάντα τον κανακιστή.Το γλέντι θα κρατήσει όσο αντέχουν όλοι και θα κλείσει με τον χορό «Το Ρηνάκι».
Σήμερα η σειρά των χορών τηρείται αυστηρά με πρώτο τον «Κάτω»,δεύτερο τη σούστα.Τρίτος χορός έχει προστεθεί το ταγκό,όπου την ώρα που χορεύει το αντρόγυνο οι συγγενείς βάζουν λεφτά στη τσέπη του γαμπρού έτσι για το ξεκίνημα.Μπορεί σ’αυτό το χορό να μαζέψουν πολλά λεφτά ανάλογα με τι έχει ευχαρίστηση ο καθένας.Ακολουθούν οι άλλοι χοροί και τελευταίος χορός «Το Ρηνάκι».
Αν ο χορός γίνεται στο σπίτι των νιόπαντρων-στο γάμο-όλοι οι πιο στενοί συγγενείς τραγουδούν τον «Ποταμό» με δίστιχα ευχετήρια και χαιρετούν και φεύγουν.
Είμαστε στο γλέντι της νύχτας της Κυριακής που κλείνει με τον τελευταίο χορό το «Ρηνάκι» και με ευχές (δίστιχο δεκαπεντασύλλαβο στο σκοπό του «Ποταμού»),οι συγγενείς χαιρετούν το αντρόγυνο και φεύγουν.Οι εκδηλώσεις του γάμου όμως δεν τελειώνουν στη φάση αυτή,πρι από λίγα χρόνια,από όλους ανεξαιρέτως,αυτές συνεχίζονταν τη Δευτέρα ακόμα και την Τρίτη.Στις μέρες μας τούτο το εφαρμόζουν λίγοι και μάλιστα όσοι είναι πιστοί στις ωραίες παραδόσεις.Το γλέντι σήμερα γίνεται μόνο την ημέρα του γάμου αμέσως μετά το γαμήλιο τραπέζι.
Το απόγευμα λοιπόν της Δευτέρας όλοι πάλι οι συγγενείς και φίλοι μαζεύονται στην αυλή του σπιτιού των νιόπαντρων για να τραγουδήσουν στο αντρόγυνο τα «παραξυπνήματα».Λέγονται «Παραξυπνήματα»γιατί είναι σαν να έχουν ξυπνήσει εκείνη την ώρα.Στην πραγματικότητα όμως έχουν ξυπνήσει πολύ πιο πριν.
Πρωταγωνιστούν βέβαια κι εδώ τα όργανα,οι κανακιστάδες κι άλλες καλλίφωνες γυναίκες.Όταν όλα είναι έτοιμα τα όργανα αρχίζουν τον «Ποταμό» και οι τραγουδιστές λένε δυο-τρία δίστιχα σαν εισαγωγή:
Ολόχαρη και λαμπερή η μέρα ξημερώνει
Και λάμπει η ανατολή και η δύση καμαρώνει.
Κι αμέσως αφού πρώτα κλειστεί το αντρόγυνο μέσα στο σπίτι,τα όργανα αρχίζουν τον σκοπό των παραξυπνημάτων και οι κανακιστές:
Αποβραδίς επέρασα
την πόρτα δεν εγνώρισα
τώρα εξημέρωσε
τώρα εξεφώτισε
τώρα εναστόρησα
τώρα την εγνώρισα.
Κι ήρθα να σας χαιρετήσω
και να σας παραξυπνήσω.
Ξύνα νιε και νιόγαμπρε
ξύπνα και ξημέρωσε.
Ξύπνα και την πέρδικά σου
που χυμίζεται κοντά σου.
Τα πουλάκια κελαηδούσι
κι οι άνθρωποι περπατούσι
κι οι εκκλησιές σημαίνουσι
κι ευλογητό δεν βάλουσι
μόνο εσάς λαμένουσι.
Ξύπνα νιε και νιόγαμπρε
ξύπνα και ξημέρωσε…
Ξύπνα να πάμε στο γιαλό
να δεις παπγίτσες του λιβαδιού.
Ξύπνα να πάμε στον παξέ
που’χει πολλές τριανταφυλιές
γεμάτες τριαντάφυλλα
ανοιμένα και κλειστά
μυριστά κι ευωδιαστά.
Παράτα με να κοιμηθώ
γιατί των ύπνο αγαπώ.
Άνοιξέ μου θα ανοίξω
για την πόρτα θα τσακίσω.
Ποιος είσαι συ ω ξένε μου
που θέλεις να ξυπνήσω;
Εγώ ήμουν που στα’στειλα
τα μήλα στο μαντήλι
τα μήλα τα δαμάσκηνα
και το γλυκό σταφύλι.
Για πες σημάδια της αυλής
ν’ανοίξω να μπεις μέσα.
Ελιάν έχεις εις την αυλή
μπλεγμένη μες το κλήμα
κάμει σταφύλι ροζακί
κάμει κρασί μοσχάτο
κι όποιος περάσει και το πει
πάλι ξαναζητά το.
Αυτά ξένε μου ξέρει τα η γειτονιά
και λε σου τα.
Για πες σημάδια του κορμιού
ν’ανοίξω να’μπεις μέσα.
Έχεις ελιά στο μάγουλο
κι ελιά στην αμασχάλη
κι ανάμεσα στο στήθος σου
ήλιο και το φεγγάρι.
Σύρετε δολυλοι ανοίξετε
του ξένου να μπει μέσα
για να χορτάσει ο νιος φιλί
κι η κόρη τες αγκάλες.
Φωνάξτε τη μάνα της
που πλάγιαζε αντάμα της
και την εμοσκανάθρεψε
και την εχρουσοπάντρεψε
σ’αυτόν τον νιο την έδωκε
και την εφιλαρεύτηκε.
Φωνάξτε το (α)φέντη της
να πάει να φέρει ένα τανά
να τον εξεφαντώσουμε
και να τον παραξυπνήσουμε.
Ξύπνα νιε και νιόγαμπρε
ξύπνα και ξημέρωσε
ξύπνα και την πέρδικά σου
που χυμίζεται κοντά σου.
Άνοιξέ μου για θ’ανοίξω
για την πόρτα θα τσακίσω.
Τώρα είναι που θα καλέσω
τες γενιές να τες παινέσω.
Στο σημείο αυτό αρχίζει ο κανακιστής να καλεί τους συγγενείς-είναι τα λεγόμενα φωνάγματα-ταιριάζοντας κατά την ικανότητά του να αυτοσχεδιάζει,δίστιχο στον κάθε καλούμενο.Αυτός που καλείται,πλησιάζει τον κανακιστή και το βιολιστή καο κολλά (ρίχνει)το σχετικό κατά δύναμη χαρτονόμισμα.Πολλά φωνάγματα είναι λίγο αστεία.
-Φωνάξτε μου το Νικόλα και θα μας τα δώσει όλα.
-Φωνάξτε τη Φωτεινή που’χει τη πιο γλυκιά φωνή να’ρθει κοντά να τραγουδεί όλος ο κόσμος να χαρεί.
-Φωνάξτε την Χαριστούλα που’ναι σαν περδικούλα.
Έτσι καλεί όλους τους παρευρισκόμενους.Και σαν τελειώσουν τα φωνάγματα ο κανακιστής μπροστά θα δέσει και θα σύρει τον «Κάτω» και με συνοδεία τα όργανα λένε πάλι ευχές στους νιόπαντρους σε δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα.
Εδώ τελειώνουν τα παραξυπνήματα και ετοιμάζονται για το γλέντι που θα γίνει πάλι.Το γλέντι αυτό το κάνει ο κουμπάρος και είναι σε όλες του τις φάσεις όμοιο με κείνο της Κυριακής το βράδυ.Ακόμη αγκαλιά βγαίνανε για επίσκεψη σε σπίτια που είχαν πιο πολύ θάρρος, τάχα για να τους ευχηθούν, στόχος τους όμως ήταν ν’αρπάξει ο πιο γρήγορος τους καμιά και πολλές φορές και δύο και τρεις πούλες που τις στραγγάλιζε αμέσως.
Έτσι αφού μάζευαν κάμποσες κότες σταματούσαν όπου έιχαν προσυμφωνήσει κι εκεί πάλι γλεντούσαν με μεζέδες τις κότες που είχαν αρπάξει.Μετά λοιπόν από το πενθήμερο αυτό γλέντι του γάμου κουρασμένοι όλοι ησυχάζουν για να ξεμεθύσουν,να πάνε στις δουλειές τους για τον «Αντίγαμο» που θα γινότανε την επόμενη Κυριακή.
Όσοι λοιπόν είχαν κέφια και περισσότερο ροπή στο «πίνειν»,μαζεύονταν τη μέρα αυτή και ξαναγλένταγαν πάλι με χορούς και τραγούδια και πολλές φορές με όργανα.Βέβαια σήμερα τα τόσο μελωδικά «Παραξυπνήματα» έχουνκαταργηθεί.
Διατηρείται μόνο το τραπέζι του κουμπάρου,όπου με τη σειρά του θα κάνει στο αντρόγυνο και στους συγγενείς τους.
Βλέπουμε ότι ένας γάμος στα πιο παλιά χρόνια κράταγε σχεδόν μια εβδομάδα και περισσότερο.Αυτό οφείλεται στο ότι ο κόσμος τότε δεν είχε πολλούς τρόπους εκτόνωσης,έτσι είτε γάμος ήταν είτε βαφτίσια είτε ονομαστική γιορτή,είτε πανηγύρι,όλοι μετείχαν με προθυμία και ζήλο.
Και βέβαια ο γάμος εξακολουθεί να παίζει ξεχωριστό ρόλο στη ζωή των κατοίκων του Αρχαγγέλου,γιατί εκτός από διασκέδαση αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής.Επίσης αποτελεί ευκαιρία όπου θα συναντηθούν οι ερωτευμένοι νέοι.
Και κλείνοντας δίνουμε την ευχή με μορφή τραγουδιού:
Κουμπάρε που στεφάνωσες
τα δύο κυπαρίσσια
του χρόνου σαν και σήμερα
να’χεις και τα βαπτίσια.
Λεύτερες που τες χαρές σας
παντρεμένες των παιδιών σας
και γριές των αγγονιών σας.
ΚΑΙ ΣΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΑΣ!!!
ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ ΡΟΔΟΥ
ΓΕΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΔΑΣΚΑΛΩΝ Α ΕΞΑΜΗΝΟ
2008-09
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:Κος ΚΑΤΣΑΔΩΡΟΣ
ΜΑΘΗΜΑ:ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ
ΘΕΜΑ:ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΓΑΜΟΣ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ-ΡΟΔΟΥ
ΟΝΟΜΑΤΑ:ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΥ ΖΑΜΠΕΤΑ
ΠΑΠΑΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΑ
ΠΗΓΕΣ
1.ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣΚΑΙ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ «Ο ΑΙΘΩΝΑΣ’
2.ΠΡΟΦΟΡΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ ΣΑΒΒΑ ΑΦΑΝΤΕΝΟΥ «ΚΑΝΑΚΙΣΤΗ»
ΠΑΛΙΑ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ
Στην ανατολική πλευρά της Ρόδου βρίσκεται ο δήμος Αρχαγγέλου με μεγάλη ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά.Είναι παράδοξο πως παρ’όλες τις επιδράσεις που δεχόμαστε από τον τουρισμό και την ξενομανία που επικρατεί στις μέρες μας,ο δήμος Αρχαγγέλου εξακολουθεί να αντιστέκεται και να τηρεί μάλιστα με αυστηρότητα τα ήθη και τα έθιμά του,σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής.Ένα λοιπόν γεγονός όπου τα έθιμα διατηρούνται έντονα είναι και ο γάμος.
Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι μία από τις μεγαλύτερες χαρές της ανθρώπινης ζωής είναι ο γάμος.Ο λαός μας λοιπόν δεν αφήνει απαρατήρητο αυτό το γεγονός αλλά επεμβαίνει σ’αυτή τη χαρά,δημιουργώντας αθάνατα τραγούδια του γάμου.Έτσι και στον Αρχάγγελο συναντούμε έθιμα και όμορφους στίχους τραγουδιών,που μας περιγράφουν μ’ένα ξεχωριστό και φανταστικό τρόπο όλη αυτή την προετοιμασία της μεγάλης χαράς,που είναι εκδήλωση χαράς,γλεντιού,ξεφαντώματος για κάθε ηλικίας άνθρωπο.
«Η ώρα η καλή…»
Είναι η πρώτη ευχή που δίνεται,σαν κάποιος ξεκινάει το πρώτο μια δουλειά του.
«Η ώρα η καλή» λοιπόν για το ξεκίνημα της ζωής των νέων που πρόκειται να παντρυτούν.
Είναι σίγουρα το σημαντικότερο γεγονός στη ζωή της νέας και του νέου.Κανένα άλλο περιστατικό,καμιά άλλη εκδήλωση δεν ξεσηκώνει και δε δονεί περισσότερο τις ψυχές μας,όσο το γεγονός αυτό,και γι’αυτό και το ονομάζουμε «χαρές».»Στες χαρές σου» ευχόμαστε πάντα στις λεύτερες.
Να είναι χαρές,Κι όχι μόνο των μελλονύμφων αλλά και όλης της συγγένειάς τους κι ακόμη πιο πολύ στα περασμένα χρόνια που όλοι περίμεναν τις μέρες του γάμου για να διασκεδάσουν μ’όλο τους το κέφι,μ’όλη τους την καρδιά,μ’όλη τους την ψυχή,μιας κι αλλιώς δεν είχαν πώς να εκτονωθούν,αφού τα μέσα ψυχαγωγίας ήταν τόσο λίγα,τόσο φτωχά σχεδόν ανύπαρκτα,ανεξαιρέσει κανείς τα πανηγύρια,τις βαπτίσεις,καμιά ονομαστική γιορτή και γάμους.
Θα επιδιώξουμε λοιπόν να περιγράψουμε τον αρχαγγελίτικο γάμο πως γινόταν στα πιο παλιά χρόνια και πως γίνεται σήμερα.Ευτυχώς δεν υπάρχουν μεγάλες διαφορές.Κι επειδή οι Αρχαγγελίτες είναι άνθρωποι που ξέρουν να διατηρούν τα έθιμά τους,είμαστε βέβαιοι ότι με λίγη θέληση μπορούμε να ξαναφέρουμε πίσω πολλά που σιγά σιγά καταργήθηκαν.Γιατί όχι;Πιο όμορφα και πιο γραφικά ήταν σε σύγκριση με τα σημερινά.
Μετά τους αρραβώνες μπαίνουμε στη φάση του γάμου.Οι συμπέθεροι έχουν συνεννοηθεί κι έχουν ορίσει την ημερομηνία της στεφάνωσης.επιθυμία όλων είναι να γίνει όσο το δυνατό πιο σύντομα,αν δεν συντρέχουν λόγοι καθυστέρησης.
Έτσι αρχίζουν οι προετοιμασίες.
Πρώτη εκδήλωση στη φάση αυτή είναι η αγόρα του νυφικού φορέματος.Οι μελλόνυμφη,συνοδευόμενοι από τους πιο στενά δικούς τους μεταβαίνουν στην πόλη για το παραπάνω σκοπό.Η μέρα που διαλέγεται είναι η Δευτέρα, η αρχή της εβδομάδας για να πάνε όλα καλά.Όλα τα έξοδα τα κάνει ο γαμπρός Αυτός αγοράζει και το νυμφικό και τα δώρα, συνήθως πουκάμισο στον πεθερό και στους κουνιάδους, φόρεμα στην πεθερά και στις κουνιάδες.Από τη μεριά τους η οικογένεια της μέλλουσας αγοράζουν κι αυτόι τα ίδια για τους γονείς και τα αδέλφια του γαμπρού.Όλα τα δώρα που αγοράζουν στην εκδήλωση αυτή τα φέρνουν πρώτα στου γαμρού το σπίτι κι έπειτα σε καθορισμένη μέρα καλούν τη μοδιστρα που θα ράψει το νυμφικό.Απλώνουν τότε το ύφασμα και ρίχνουν πάνω του χρήματα,όσα έχει ευχαρίστηση ο καθένας.
Τα χρήματα πολλά ή λίγα τα παίρνει η μοδίστρα για να φροντίσει καλά το ράψιμο του νυμφικού,να βάλει όλη τη μαστοριά της να γίνει καλό.Φυσικά και σ’αυτή την εκδήλωση και στις άλλες που θα περιγράψουμε παρακάτω οι καλλίφωνες λένε το σχετικό διστιχό τους,αλληλοεύχονται και κερνιούνται.
Σειρά τώρα έχουν τα λεσίσματα(αλέσματα),καθαρισμός δηλαδή του σιταριού,με το οποίο θα φτιάξουν τα ψωμόπουλα του γάμου.
Στις εκδηλώσεις αυτές πρώτο λόγο έχουν οι γυναίκες.Είναι δουλεία τους.Και καμαρώνουν κι ανασκουπωνονται και το παίρνουν απάνω τους, ιδιάτερα οι πιο σερπετές και δίνουν οδηγίες και συμβουλές: «Κάνε έτσι» «όχι αλλιώς», «Να έτσι» κλπ.Όλες οι καλεσμένες στην εκδήλωση αυτή φέρνουν σιτάρι απ’το δικό τους.
Η πρώτη που θ’αρχίσει να κοσκινίζει, αν είναι παντρεμένη πρέπει να είναι πρωτοστέφανη, κι αν είναι κόρη, πρέπει να είναι αμφιθαλής δηλαδή να ζουν κι οι δύο.Καθαρίζουν έπειτα όλες μαζί το σιτάρι με τραγούδια κι ευχές και το βάζουν στις καναβίτσες με προορισμό το μύλο.
Άλλη εκδήλωση άξια λόγου είναι ο καθαρισμός του σπιτιού πο προορίζεται ως κατοικία του νέου ζευγαριού.Σήμερα βέβαια τα νέα και μοντέρνα σπίτια είναι έτοιμα εκ των προτέρων.Στον αρχάγγελο από παλιά μέχρι σήμερα κάθε κορίτσι πρέπει να έχει το σπίτι του και μάλιστα να είναι και εξοπλισμένο με όλα τα απαραίτητα (προικα) από τους γονείς της.
Την τελευταία βδομάδα πριν τη στεφάνωση έχουμε και τις πιο πολλές εκδηλώσεις προετοιμασίας .
Την προηγούμενη Κυριακή οι γυναίκες μαζεύονται πάλι, για να φτιάξουν την περίφηνη κουλουρία, φαγητό αποκλειστικά του γάμου.Δε νοείτε γάμος χωρίς κουλουρία.Κάθε καλεσμένη θα φέρει το κανίσκι της, μια πιατέλα γεμάτη με αλέυρι,για το φτιάξιμο της κουλουρίας.
Ζυμώνουν πρώτα το αλέυρι και μετά το ζυμάρι το ανοίγουν σε φύλλο και το κόβουν σε μικρά κομμάτια αυτά τ’απλώνουν, για να στεγνώσουν κι είναι έτσι έτοιμα για ψήσιμο.
Την Τετάρτη μεταφέρουν τα ρούχα του γαμπρού στο σπίτι της νύφης , στο γάμο.Καθένας απ’τους καλεσμένους σηκώνει και κάτι.Άλλος ένα κουστούμι , άλλος μια κουβέρτα, άλλος ένα σκέπασμα κλπ..
Προχωρώντας στο δρόμο κρατώντας τα προικιά του γαμπρού φτάνουν στο καινούργιο σπίτι όπου θα μείνει αντρόγυνο.Εκεί τους περιμένουν οι συγγενείς της νύφης στην εξώπορτα και ραίνουν τα προικιά του γαμπρού με ανθόνερο και ροδοπέταλα.Τότε η μάνα του γαμπρού ή κάποια καλλίφωνη γυναίκα από το μέρος του γαμπρού αρχίζει με αρχαγγελίτικο σκοπό «ποταμό» τα τραγούδια:
Καινούρια συμπεθέρα μου
Σήκου στην πόρτα στάσου
Πούρταν τα ρούχα του γαμπρού
Φέρε τα’ανθόνερά σου.
Και συνεχίζουν με παινέματα και ευχές για το αντρόγυνο στον ίδιο σκοπό «ποταμό».Στη συνέχεια ανταποδίδουν και οι συγγενείς της νύφης με παινέματα για το γαμπρό και τους συγγενείς του.
Όμορφος που ναι ο γαμπρός
κι ούλοι ρωτούν και λέσι (λένε)
ποια μάνα τον εγγένησε
και ποιον πατέρα έχει
Όμορφος που’ναι ο γαμπρός
όμορφη η συντροφιά του
μάνα πατέρας κι αδερφή
που βρίσκονται κοντά του
Όλη αυτή την ώρα όσοι έχουν έρθει για τα ρούχα του γαμπρού στέκονται έξω από την εξώπορτα φορτωμένοι και αφού τελειώσουν τα τραγούδια τότε μπαίνουν μέσα και τους κερνούν.
Ο χώρος που τοποθετούνται τα προικιά και τα ρούχα του γαμπρού είναι η δεύτερη κρεβατοκάμαρα για τα μοντέρνα σπίτια(σήμερα).Παλιότερα που το σπίτι ήταν ένα μεγάλο δωμάτιο τα τοποθετούσαν σε μια μεριά του αμπαταριού(μέρος του καμαρικού σπιτιού,παραδοσιακού σπιτιού Αρχαγγέλου.Σήμερα όμως που οι χώροι του σπιτιού είναι περισσότεροι και μεγαλύτεροι τα στολίζουν στην ντουλάπα της δεύτερης κρεβατοκάμαρης.Όση ώρα τα στολίζουν πάλι αρχίζουν τα τραγούδια.
Την Πέμπτη ζυμώνουν τα ψωμόπουλα.Η ονομασία «ψωμόπουλα»είναι χαρακτηριστική γιατί έτσι μόνο τα ψωμιά του γάμου λέμε.Επίσης ζυμώνουν το κουλούρι του γαμπρού και του κουμπάρου.Στον αρχάγγελο τραγουδούν ένα ιδιάταιρο σκοπό όταν πλάθουν τα κουλούρια.Ο ίδιος σκοπός τραγουδιέται και στην κουλουριά (παραδοσιακό φαγητό αρχαγγελίτικου γάμου.)
Έλα η ώρα η καλή
και τουχριστού η χάρη
και να ναι καλορίζικο
του γάμου το ζυμάρι.
Κουλούρι πλάσω του γαμπρού
Κουλούρι του κουμπάρου
πανέρι καστανόπλεκτο
να παν να του πάρουν.
Φτάσαμε στο βράδυ της Παρασκευής.
Όλα έχουν ετοιμαστεί.Ό γάμος έχει στολιστεί.Στα παλιά καμαρικά σπίτια ως γνωστό,πιάτα στον πλατελότοιχο με τον καθρέυτη στη μέση και κάντρα δεξιά κι αριστερά του.Μπροστά του ο μεγάλος πάγκος, πλάι του ο μικρός με το μικρό σεντουκάκι με τα κεντημένα προσκέφαλα το πετσί και κάτω απ’υτό, το νυφικό κρεβάτι, η ναμουσιά.Στη μέση του σπιτιού απ’την καμάρια κρέμεται το καντήλι έτοιμο για το γάμο με το λάδι του και το κρασί του.Λέμε κρασί γιατί απ’τη μέρα του γάμου κι επί σαράντα μέρες το καντήλι περιέχει κρασί κι όχι νερό.
Την Παρασκευή το βράδυ λοιπόν φτιάχνουν τα μελεκούνια και τα μελιτάνια.
Τα δεύτερα, που είναι πια άγνωστα στους πιο νέους δεν είναι τίποτε άλλο,παρά μέλι βρασμένο ανάμεικτο με αλεύρι σε πυκνότητα ζυμαριού, πλασμένο σε μικρά κουλουράκια και λύγο ψημένο σε φούρνο για να σφίξει.Πάνω στο μελιτάτο τοποθετούν το μελεκούνι κι αυτό προσφερόταν το Σάββατο το πρωί σαν κάλεσμα στους καλεσμένους όλους.
Σήμερα όμως την ημέρα της Παρασκευής έχει προστεθεί τα τελευταία χρόνια και ένα καινούριο έθιμο «το στρώσιμο του κρεβατιού».Το οποίο έχει πάρει τεράστια σημασία στην όλη ιεροτελεστία του γάμου.
Μαζεύονται λοιπόν όλοι οι καλεσμένοι προς το απόγευμα στο καινούριο σπίτι και αρχίζει το στρώσιμο με τραγούδια.Το κρεβάτι πρέπει να το στρώσουν εφτά φορές.
Ο σκοπός που τραγουδιέται σαν στολίζουν τον παστό(νυφικό κρεβάτι)είναι ο ίδιος που τραγουδιέται και στα κανάκια.Ο ρυθμός είναι περίεργος.Αν και είναι έξι όγδοα τονίζεται το πέμπτο όγδοο και γι’αυτό πολλά λόγια παρατονίζονται.
Εφτά φορές τα στρώσαμε
και πάλι τα ξεστρώσαμε
του γαμπρού τα στρώματα
της νύφης τα παπλώματα.
Αφού στρωθεί το κρεβάτι όλοι οι καλεσμένοι ρίχνουν λεφτά στο κρεβάτι για οικονομική ενίσχυση του ζευγαριού.Τότε οι οι συγγενείς της νύφης αρχίζουν τα κεράσματα τα οποία είναι μελεκούνια και άλλα γλυκά έτοιμα από το ζαχαροπλαστείο.
Το Σάββατο το πρωί άντρες και γυναίκες θα μαγειρέψουν τα κεφαλόποδα να φάνε όσοι καλεσμένοι θα βρίσκονται κι οι οργανοπαίχτες που έχουν έρθει.Το απόγευμα της ίδιας μέρας δίνουν τα δαχτυλίδια του αντρόγυνου και μια λουτρουγιά για να λειτουργηθούν το πρωί της Κυριακής.Και το βράδυ πια του Σαββάτου αφού έχουν έρθει όλοι οι καλεσμένοι αρχίζουν τα κανάκια για τον παστό.Οι οργανοπαίχτες παίρνουν θέση μπροστά στο μεγάλο πάγκο,ενώ οι κανακιστάδες κάθονται στο μικρό πάγκο,έχουν ζητήσει κι ένα μπουκάλι ρακί έτσι για το λάρυγγα κι αρχίζουν σύγχρονα με τουςοργανοπαίχτες.
«Έλα η ώρα η καλή
και της Παναγιάς της βασίλισσας.
Ο Χριστός περνά με τους
δούλους του,τους Αποστόλους του.
Και συχνορωτά που’ναι ο νιος
Παστός να τον ευχηθούν και να
τον ευλογήσουν:
Να γηράσουσι μονοστέφανοι
μονοστέφανoι και μονοκούμπαροι
μονοκούμπαροι και μονοσύντεκνοι
μονοσύντεκνοι και μονοσύγγενοι.
Όλοι πείτε το κι ευκηστείτε τους
να γηράσουσι με πολλά αγαθά
και πολλά καλά».
Το παραπάνω το κανακίζει ο πρώτο κανακιστής και επαναλαμβάνει ο δέυτερος.
Στο παρακάτω μπορούν να τραγουδούν και καλλίφωνες γυναίκες:
«Εστέσαμε τον μαστό
που πάνω ως κάτω πλουμιστό.
Στη μέση έχει το σταυρό
που πάνω έχει χρυσό αιτό.
Και στην κορφή ζωγραφιστός
Ο Χριστός ευλογιστός.
Φέρτε σεντόνια δώδεκα
Και μαξιλάρια δεκατρία
και μαχραμάδια δεκαοχτώ
και μαντηλάκια τριανταδυό.
Στης πόλης της τα φάνασι.
Στην Χίο της τα στώμπασι.
Στη Ρόδο της τα στείλασι,
Της νιόνυμφης τα δώσασι
Στο νιο παστό τα βάλασι.
Εστρώσαμε ποστρώσαμε
εφτά φορές τα στρώσαμε
και πάλε τα ξεστρώσαμε
του γαμπρού τα στρώματα
της νύφης τα παπλώματα.
Το κρεβάτι έχει μόσκο
Και το πάπλωμα ζαμπέτι
Και ο Χριστός να τους σκέπει.
Φέρτε δυο μήλα κόκκινα
και τρία χρυσά κυδώνια
κι ένα κανί ροδόσταμο
κι ένα κλωνί βασιλικό
να ράνουμε το νιο παστό,
κι ο Χριστός ευλογητός.
Εκανακίστη ο παστός.
Φέρτε τα γλυκάδια μας
και τα μελιτάκια μας
να μη χαθεί τ’ατέπι μας.
Φέρτε και του λυριστή
μια σταπλίτσα πλουμιστή.
Φέρτε και του λαγουτιάρη
τρία κουνιά μαργαριτάρι.
Φέρτε των κανακιστών
που ένα μαντήλι πλαμιστό
ας μην είναι πολύακριβό
δωδεκάμισι λιρών.
Φέρτε το γλυκύ κρασί
κεράσετε το λυριστή
κι έπειτα τον κανακιστή.
Κέρασε τα παλικάρια
όπου τα κρατείς αγγάρεια
και φωνάζουνε στη βάρδια
στέκονται σαν τα λιοντάρια
και με τα σπαθιά στην πάντα.
Έλα Παναγιά μου σώσε
νουν και λογισμό και γνώση
και ψιλή λαλιά καμπόση
να τους πω πολλά τραγούδια
άλλα έτερα καινούρια.
Έλα μάνα,έλα κύρη.
Έλα η γενιά της όλη,
να ευχηθείτε να γηράσουν
και τρισάγγονα να πιάσουν.
Λεύτεροί μου στις χαρές σας
παντρεμένοι στων παιδιών σας.
λεύτερες μου στις χαρές σας
παντρεμένες στων παιδιών σας.
Τώρα τελευταία και:
γριές στων αγγονιών σας.
«Να’ναι καλορίζικοι!»
Φυσικά στη διάρκεια των κανακιών κερνάνε ρακί.
Όταν τελειώσουν τα κανάκια,οι οργανοπαίχτες κι οι κανακιστάδες ξεκουράζονται λόγο,πίνουν το ρακί τους και μαζί με όλους τους καλεσμένους ετοιμάζονται για τον χορό.
Πρώτος χορός είναι πάντα ο «κάτω» που τον σέρνουν στενοί συγγενείς ή ο κανακιστής κι ακολουθούν οι άλλοι καλεσμένοι.Ο χορός συνοδεύεται με δίστιχα του γάμου,παινέματα για τη νύφη,το γαπρό και τα συμπεθέρια.Κι ενώ χορεύουν,οι οργανοπάιχτες αλλάζουν ξαφνικά το χορό σε σούστα,που ναι γρήγορη και συναρπαστική,κι ενθουσιάζει και δίνει κέφι στον χορευτή.Ο κανακιστής και εδώ έχει το λόγο όπου αρχίζει πάλι με αυτοσχέδια τραγούδια παινέματα ευχές αποχαιρετιστήρια.
ΠΑΙΝΕΜΑΤΑ
Παίξε βιολί μου δυνατά
και σιγανά σαντούρι
το αντρόγυνο που θα γενεί
δεν έχει πιο κουσούρι.
Η νύφη είναι χρυσό δεντρί
διαμάντι ο καρπός της
χίλια φλουριά βενέτικα
ξίζει ο σύντροφός της
ΕΥΧΕΣ
Όσα άνθη έχει η άνοιξη
και ο χειμώνας χιόνια
τόσα πολλά σας εύχομαι
ευτυχισμένα χρόνια.
ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΤΗΡΙΑ
Χαίρομαι που παντρεύεσαι
λυπούμαι όμως λιγάκι
που φεύγεις που το σπίτι μας
κι έχω πολύ μεράκι.
Έτσι διασκεδάζουν όλοι,χορευτές και θεατές.Ακολουθούν μετά άλλοι χοροί,καλαματιανός,συρτός,κρητικός,νησιώτικα γενικά,ζεμπέκικα,ως αργά τη νύχτα,τα μεσάνυχτα κι ακόμα αργότερα.Έπειτα ένας-ένας φεύγουν και μένουν οι πιο στενοί συγγενείς για βοήθεια,άλλες στο φτιάξιμο των φαγητών :της κουλουρίας,τωνγιαπρακιών,του κρέατος με πατάτες-και τα τελευταία χρόνια κοτόπουλου ψητού.
Ξημερώνοντας η Κυριακή είναι όλα σχεδόν έτοιμα.Όλοι περιμένουν να φτάσει η ώρα για να πάνε να ντύσουν το αντρόγυνο.
Τις πρωινές ώρες ο γαμπρός ή άλλος στενός συγγενής του περνά από τα σπίτια των καλεσμένων και τους ξανακαλεί να ετοιμάζονται,για να έρθουν στην ώρα τους στο γάμο(στο σπίτι το στολισμένο που ρποορίζεται για κατοικία του νεαρού αντρόγυνου).Το ίδιο γίνεται και από το μέρος της νύφης.
Σαν έρθουν όλοι,και οι οργανοπαίχτες και φτάσει και η ώρα,ξεκινούν σε πομπή με τα όργανα μπροστά που παίζουν μια μάρκια του γάμου ισπανική ή ιταλική ή κάτι άλλο ξένο.Στο σημείο αυτό ρωτάμε.Γιατί;Χάθηκε να παίξουν ένα ελληνικό σκοπό;Χάθηκε να παίξουν τον ποταμό;Ποιος ξενομανής έραγε να έφερε τους σκοπούς αυτούς κάποτε,και τους επέβαλε ακόμα και στους τοπικιστές Αρχαγγελίτες έντονα τόσο ώστε να τους δεχόμαστε αδιαμαρτύρητα σήμερα;
Έτσι με τις μουσικές που γράφουμε πιο πάνω,η πομπή περνά από τα κεντρικά μέρη του χωριού και πηγαίνει στο σπίτι του κουμπάρου να τον πάρουν και μαζί βέβαια τα στεφάνια και τα κουμπαρίκια(ύφασμα με το οποίο θα σκεπάσουν τους νιόπαντρους την ώρα του μυστηρίου),που μεταφέρονται σε δίσκο.Επίσης παίρνουν και τις λαμπάδες.
Τα ρούχα της νύφης τα μεταφέρει σε δίσκο η μάνα του γαμπρού.Μια άλλη γυναίκα φέρνει τα λουλούδια.
Στο γάμο μένει η κελλαριά-γυναίκα της εμπιστοσύνης του αντρόγυνου –φύλακας του σπιτιού.Στο μεταξύ στο σπίτι του νονού,γιατί εκεί θα ντυθεί το ζευγάρι,έχουν ετοιμαστεί το υνί,η ανέμη,τα κάρβουνα και τα μουζουβιά.
Οι γυναίκες της υποδοχής,εξ’άλλου,έχουν έτοιμα τα κανάκια με τα ανθόνερα,που θα ρίχνουν στον κόσμο.Στο φτάσιμο ραίνουν κι αλληλοεύχονται και μπαίνουν στο σπίτι.Τότε ο γαμπρός βγάζει το σακάκι του,το τοποθετεί στο δίσκο με τα νυφικά και δυο αειθαλή παιδιά τα θυμιάζουν σταυρωτά με τα κάρβουνα που είναι τοποθετημένα πάνω στο υνί.Δίπλα σε αυτό βρίσκεται η ανέμη.Στη μέση του σπιτιού στην καρέκλα θα καθίσει ο γαμπρός με το σακάκι του ριγμένο στον ώμο.
Για το τι συμβολίζουν τα αντικείμενα αυτά παλιές πηγές μας λένε ότι το υνί συμβολίζει τη δουλειά του άντρα στη γη τη ζωοδότρα και η ανέμη τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα ή τη δουλειά της παραγωγικής γυναίκας.Βέβαια ως προς την ερμηνεία του συμβολισμού των αντικειμένων αυτών είμαστε επιφυλακτικοί,γιατί το έθιμο ανάγεται στα βάθη των αιώνων,λόγος που μπορεί και να διαστρεβλώσει την αλήθεια.
Στο μεταξύ δίνουν τα νυφικά ρούχα στη νύφη πουστέκεται στη γωνιά του σουφά περιτριγυρισμένη από τις πιο στενές φίλες,συγγενείς και αδελφές της που θα τη ντύσουν.Συγχρόνως οι οργανοπαίχτες και οι κανακιστάδες αρχίζουν το :
«Έλα η ώρα η καλή
και της Πανάγιας της Βασίλισσας
…………………………..»
Δηλαδή τα ίδια κανάκια που τραγούδησαν και το Σάββατο το βράδυ.Τότε ο γαμπρός κάνει μετάνοια στον πατέρα του,στη μάνα του και στο νονό του και στα πεθερικά του κι αυτοί με τη σειρά τους παίρνουν το σακάκι του,το σταυρώνουν,το τοποθετούν πάλι στον ώμο του,το ασπάζονται και ρίχνουν (κολλούν) χρήματα στα όργανα και στους κανακιστάδες.Το ίδιο κάνουν όσοι χαιρετούν κι εύχονται του γαμπρού.
Όταν τα όργανα φτάσουν στο σημείο «και γριές στων αγγονιών σας»,αρχίζουν αμέσως τα παινέματα της νύφης.(Στο σημείο αυτό μπορούν να τραγουδούν και γυναίκες)
Κάμετε’να μοναχικό
να’ρτει στο νου μου τι να πω.
Στο σημείο αυτό οι πιο στενοί συγγενείς,εκεί στη μέση του σπιτιού,χόρευαν σούστα.Κι όταν τελείωνε ο χορός,τα όργανα πλησίαζαν στα χείλη του σουφά και συνέχιζαν πάλι τα κανάκια με τον κανακιστή.(Στις μέρες μας αυτό δεν γίνεται. «Ο μοναχικός»γίνεται στα Αφεντικά-πλατεία του χωριού-)
Κάμετε τόπο να τη δω
κι ότι της πρέπει νατης πω.
Τότε όλες οι γυναίκες ανοίγουν τον περίγυρο-κλειό που’χαν φτιάξει με το σώμα τους γύρω από τη νύφη,κατά την ώρα του ντυσίματός της.Αυτή πλησιάζει,ντυμένη πια,κι ακούει τη συνέχεια:
Που’το και δεν εφαίνετο
ετούτη η μορφοκόρη.
Μηδέ ένεμος την έσυρε
μηδέ ήλιος την εθώρει.
Μέσα στην καρυδόκουπα
θρέφετο η κόρη.
Που’το και δεν εφαίνετο
τόσους καιρούς και μήνες
τώρα ξεφανερώθηκε
Ήλιος με τις ακτίνες.
Που’το και που εθρέφετο
τούτη η νυφοπούλα
η όμορφη των κοριτσιών
και η περδικούλα.
Που’το και δεν εφαίνετο
το πενιστέρι τ’άσπρο
της κιτρολεμονιάς τ’άστρο.
Τα τριαντάφυλλα του –μα ξερά-χλωρά
μυρίζουν,πολλές τα βάλλουν τα χρουσά
μα σένα γιακκιστίζουν.
Βασίλισσα των κοριτσιών
πρέπει να σε φωνάζουν
γιατί και σεν’τα κάλλη σου
της Αρετούσας μοιάζουν.
Κίνησε δέντρο κίνησε
χρυσέ σταυρέ πορπάτηξε
σύρε και σταμάτησε.
Ράντισέ τα τα στενά
με το μαργαριτάρι
που θα περάσει ο ήλιος
μαζί με το φεγγάρι.
Φήνουμε γεια γειτόνισσες
μαθήτριες και μαστόρισσες
κι εγώ θα πάω στην εκκλησιά
κι έπειτα σ’άλλη γειτονιά,
να κάμω ρίζες και κλωνιά,
ρίζες και κολόριζα
ωσάν του δυόσμου τα κλωνιά
να γιμώσει η γειτονιά.
Κίνησε η νυφοπούλα
άσπρο μου περιστέρι
να πάμεν εις την εκκλησιά
με το χρουσό σου ταίρι.
Και η πομπή με τους κανακιστάδες και τα όργανα μπροστά ξεκινά για την εκκλησιά.Σαν φτάνουν στην παλιά πλατεία του χωριού,τα’Αφεντικά,εκεί στήνεται χορός «ο μοναχικός»,που όπως είπαμε παραπάνω,ο χορός αυτός παλιά γινόταν μέσα στο σπίτι εκεί που ντυνόταν ο γαμπρός και η νύφη.Ο χορός αυτός είναι η σούστα και χορεύουν οι συγγενείς για κάμποση ώρα.
Πολλοί νιοι και νιες,γέροι και γριές είναι στημένοι εκεί πριν από πολύ ώρα και περιμένουν για να δουν και τη νύφη και το γαμπρό και πως χορεύουν,και πως και πως…Κι αφού χορτάσουν οι χορευτές χορό:
Τώρα δοξάζω το θεό
ήρτε στο νου μου τι να πω.
Ανοίξετε την εκκλησιά
χτυπάτε τες καμπάνες
άψε τον πολυέλαιο
φορέσετε παπάδες.
(Το τελευταίο τετράστιχο το λένε τώρα τελευταία)
Τα κανάκια κρατάνε ως τη στιγμή που θα προβάλλει ο παπάς της εκκλησιάς με το σταυρό και τα εξαπτέρυγα στο χέρι.Τότε ο γαμπρός πλησιάζει,φιλά το σταυρό και τον παίρνει.Το ίδιο κάνει και η νύφη και ο κουμπάρος που παίρνουν και αυτοί ένα εξαπτέτυγο και μπαίνουν όλοι στο ναό.Ο παπάς τοποθετεί το σταυρό στο τραπέζι του μυστηρίου ο δε γαμπρός καθώς και η νύφη ασπάζονται το Χριστό και τηνΠαγία,ασπάζονται ακόμη τους γονείς τους και παίρνουν τη θέση τους κάτω από τον πολυέλαιο,όπου θα τελεστεί το μυστήριο.
Το μυστήριο ασφαλώς τελείται σύμφωνα με τους χριστιανικούς κανονισμούς όπως και όλα τα μέρη.Αυτό από τελετουργική άποψη γιατί από δοξασιακή,εθιμοτυπική,δεισιδαιμονική κ.λ.π.,έχουμε κι εμείς αρκετά τέτοια,όπως:
1.Το πάτημα του ποδιού της νύφης από το γαμπρό ή και αντίθετα,που συμβολίζει τάχα το ποιος θα επιβληθεί του άλλου στην μετέπειτα έγγαμη ζωή τους,ενέργεια που πολλές φορές έγινε αφορμή να μην πάει καλά το αντρόγυνο ή ακόμα και να χωρίσει.
2.Πιο παλιά στο ντύσιμό του ο γαμπρός φορούσε στη μέση του ένα μαυρομάνικο μαχαίρι και όταν έλεγε ο παπάς το «Ευλογημένη…»αυτός ή κάποιος άλλος που στεκόταν πίσω του τραβούσε κι έσπρωχνε τρεις φορές το μαχαίρι στη θήκη του.Αυτό ασφαλώς είναι μια δεισιδαιμονία.Λύνανε τα μάγια όπως λένε.
3.Το κουμπαρίκι:Είναι ύφασμα που το αγοράζει ο κουμπάρος μαζί με τα στέφανα και τα άλλα που χρειάζονται για το μυστήριο.Με το κουμπαρίκι σκεπάζουν τους ώμους του αντρόγυνου κατά την ώρα του μυστηρίου.Δεν μπορούμε να σημειώσουμε εδώ τίποτε για το συμβολισμό του,γιατί όλες οι πηγές που ρωτήσαμε καμιά δεν έδωσε απάντηση τέτοια που να στέκει!Ήταν όλες υποθέσεις.Αργότερα το ύφασμα αυτό η νιόπαντρη το κάνει ένα ωραίο φόρεμα.
4.Το ρύζι,τα κουφέτα και οι γροθιές που τρώει ο κουμπάρος:Με το «Ησαϊα χόρευε»,όπως και σε άλλα μέρη έτσι κι εδώ πετάνε ρύζι και κουφέτα στους νιόπαντρους αλλά στον κουμπάρο δίνουν γροθιές στην πλάτη,που τις καταλαβαίνει…Το ξυλοκόπημα αυτό συμβολίζει ίσως ένα χαιρετισμό,μια ευχή.Όταν τελειώνει το μυστήριο,όλοι οι συγγενείς και φίλοι χαιρετούν κι εύχονται στο αντρόγυνο.Οι καμπάνες,με την έξοδό τους από το ναό χτυπού χαρμόσυνα και η πομπή επιστρέφει με τη συνοδεία του παπά και των ψαλτών στο γάμο.
Εδώ έχουμε άλλα πάλι:
1.Τα μπατίκια:Σαν φτάσει το αντρόγυνο μπροστά στην πόρτα του γάμου,ο γαμπρός αρνείται να μπει μέσα,θα μπει μόνο αν του δώσουν ότι ζητήσει(μια ελιά,πέντε πρόβατα και κάτι τέτοια).Ο πεθερός ή η πεθερά ικανοποιούν την απαίτηση αυτή του γαμπρού και αυτός προχωρεί στην είσοδο.
2.Το ρόδι:Πριν μπει μέσα στο σπίτι τοποθετούν μπροστά στα πόδια του ένα ρόδι και με ένα πάτημα δυνατά το σπάει έτσι ώστε τα κουνιά του να σκορπίσουν όλα γύρω.Αυτό αναμφίβολα συμβολίζει την ευκαρπία και γενικά ευφορία κι ευτυχία στην ζωή τους.
3.Το καρύδι με το μέλι:Μετά το σπάσιμο του ροδιού προσφέρουν στο αντρόγυνο καρύδι με το μέλι.Εκείνος που το προσφέρει πολλές φορές τον ξεγελάει και δίνει στον πλαϊνό.Και πάλι,και πάλι,μέχρι πια που δίνει και σ’αυτόν.Τότε ο γαμπρός παίρνει με το δάχτυλο του μέλι από την κούπα και σταυρώνει με αυτό την πόρτα κι επιτέλους μπαίνουν.
Ακολουθεί ο αγιασμός και μετά το επίσημο τραπέζι του γάμου.Σε αυτό συνήθως ψάλλουνε «Την Παγκόσμια δόξα…»και χτυπουν χαρούμενα στα άδεια πιάτα.
Όταν όλα ετοιμαστούν,αρχίζει το γλέντι της Κυριακής με πρώτο χορό τον «Κάτω» και με πρώτο του χορό πάντα τον κανακιστή.Το γλέντι θα κρατήσει όσο αντέχουν όλοι και θα κλείσει με τον χορό «Το Ρηνάκι».
Σήμερα η σειρά των χορών τηρείται αυστηρά με πρώτο τον «Κάτω»,δεύτερο τη σούστα.Τρίτος χορός έχει προστεθεί το ταγκό,όπου την ώρα που χορεύει το αντρόγυνο οι συγγενείς βάζουν λεφτά στη τσέπη του γαμπρού έτσι για το ξεκίνημα.Μπορεί σ’αυτό το χορό να μαζέψουν πολλά λεφτά ανάλογα με τι έχει ευχαρίστηση ο καθένας.Ακολουθούν οι άλλοι χοροί και τελευταίος χορός «Το Ρηνάκι».
Αν ο χορός γίνεται στο σπίτι των νιόπαντρων-στο γάμο-όλοι οι πιο στενοί συγγενείς τραγουδούν τον «Ποταμό» με δίστιχα ευχετήρια και χαιρετούν και φεύγουν.
Είμαστε στο γλέντι της νύχτας της Κυριακής που κλείνει με τον τελευταίο χορό το «Ρηνάκι» και με ευχές (δίστιχο δεκαπεντασύλλαβο στο σκοπό του «Ποταμού»),οι συγγενείς χαιρετούν το αντρόγυνο και φεύγουν.Οι εκδηλώσεις του γάμου όμως δεν τελειώνουν στη φάση αυτή,πρι από λίγα χρόνια,από όλους ανεξαιρέτως,αυτές συνεχίζονταν τη Δευτέρα ακόμα και την Τρίτη.Στις μέρες μας τούτο το εφαρμόζουν λίγοι και μάλιστα όσοι είναι πιστοί στις ωραίες παραδόσεις.Το γλέντι σήμερα γίνεται μόνο την ημέρα του γάμου αμέσως μετά το γαμήλιο τραπέζι.
Το απόγευμα λοιπόν της Δευτέρας όλοι πάλι οι συγγενείς και φίλοι μαζεύονται στην αυλή του σπιτιού των νιόπαντρων για να τραγουδήσουν στο αντρόγυνο τα «παραξυπνήματα».Λέγονται «Παραξυπνήματα»γιατί είναι σαν να έχουν ξυπνήσει εκείνη την ώρα.Στην πραγματικότητα όμως έχουν ξυπνήσει πολύ πιο πριν.
Πρωταγωνιστούν βέβαια κι εδώ τα όργανα,οι κανακιστάδες κι άλλες καλλίφωνες γυναίκες.Όταν όλα είναι έτοιμα τα όργανα αρχίζουν τον «Ποταμό» και οι τραγουδιστές λένε δυο-τρία δίστιχα σαν εισαγωγή:
Ολόχαρη και λαμπερή η μέρα ξημερώνει
Και λάμπει η ανατολή και η δύση καμαρώνει.
Κι αμέσως αφού πρώτα κλειστεί το αντρόγυνο μέσα στο σπίτι,τα όργανα αρχίζουν τον σκοπό των παραξυπνημάτων και οι κανακιστές:
Αποβραδίς επέρασα
την πόρτα δεν εγνώρισα
τώρα εξημέρωσε
τώρα εξεφώτισε
τώρα εναστόρησα
τώρα την εγνώρισα.
Κι ήρθα να σας χαιρετήσω
και να σας παραξυπνήσω.
Ξύνα νιε και νιόγαμπρε
ξύπνα και ξημέρωσε.
Ξύπνα και την πέρδικά σου
που χυμίζεται κοντά σου.
Τα πουλάκια κελαηδούσι
κι οι άνθρωποι περπατούσι
κι οι εκκλησιές σημαίνουσι
κι ευλογητό δεν βάλουσι
μόνο εσάς λαμένουσι.
Ξύπνα νιε και νιόγαμπρε
ξύπνα και ξημέρωσε…
Ξύπνα να πάμε στο γιαλό
να δεις παπγίτσες του λιβαδιού.
Ξύπνα να πάμε στον παξέ
που’χει πολλές τριανταφυλιές
γεμάτες τριαντάφυλλα
ανοιμένα και κλειστά
μυριστά κι ευωδιαστά.
Παράτα με να κοιμηθώ
γιατί των ύπνο αγαπώ.
Άνοιξέ μου θα ανοίξω
για την πόρτα θα τσακίσω.
Ποιος είσαι συ ω ξένε μου
που θέλεις να ξυπνήσω;
Εγώ ήμουν που στα’στειλα
τα μήλα στο μαντήλι
τα μήλα τα δαμάσκηνα
και το γλυκό σταφύλι.
Για πες σημάδια της αυλής
ν’ανοίξω να μπεις μέσα.
Ελιάν έχεις εις την αυλή
μπλεγμένη μες το κλήμα
κάμει σταφύλι ροζακί
κάμει κρασί μοσχάτο
κι όποιος περάσει και το πει
πάλι ξαναζητά το.
Αυτά ξένε μου ξέρει τα η γειτονιά
και λε σου τα.
Για πες σημάδια του κορμιού
ν’ανοίξω να’μπεις μέσα.
Έχεις ελιά στο μάγουλο
κι ελιά στην αμασχάλη
κι ανάμεσα στο στήθος σου
ήλιο και το φεγγάρι.
Σύρετε δολυλοι ανοίξετε
του ξένου να μπει μέσα
για να χορτάσει ο νιος φιλί
κι η κόρη τες αγκάλες.
Φωνάξτε τη μάνα της
που πλάγιαζε αντάμα της
και την εμοσκανάθρεψε
και την εχρουσοπάντρεψε
σ’αυτόν τον νιο την έδωκε
και την εφιλαρεύτηκε.
Φωνάξτε το (α)φέντη της
να πάει να φέρει ένα τανά
να τον εξεφαντώσουμε
και να τον παραξυπνήσουμε.
Ξύπνα νιε και νιόγαμπρε
ξύπνα και ξημέρωσε
ξύπνα και την πέρδικά σου
που χυμίζεται κοντά σου.
Άνοιξέ μου για θ’ανοίξω
για την πόρτα θα τσακίσω.
Τώρα είναι που θα καλέσω
τες γενιές να τες παινέσω.
Στο σημείο αυτό αρχίζει ο κανακιστής να καλεί τους συγγενείς-είναι τα λεγόμενα φωνάγματα-ταιριάζοντας κατά την ικανότητά του να αυτοσχεδιάζει,δίστιχο στον κάθε καλούμενο.Αυτός που καλείται,πλησιάζει τον κανακιστή και το βιολιστή καο κολλά (ρίχνει)το σχετικό κατά δύναμη χαρτονόμισμα.Πολλά φωνάγματα είναι λίγο αστεία.
-Φωνάξτε μου το Νικόλα και θα μας τα δώσει όλα.
-Φωνάξτε τη Φωτεινή που’χει τη πιο γλυκιά φωνή να’ρθει κοντά να τραγουδεί όλος ο κόσμος να χαρεί.
-Φωνάξτε την Χαριστούλα που’ναι σαν περδικούλα.
Έτσι καλεί όλους τους παρευρισκόμενους.Και σαν τελειώσουν τα φωνάγματα ο κανακιστής μπροστά θα δέσει και θα σύρει τον «Κάτω» και με συνοδεία τα όργανα λένε πάλι ευχές στους νιόπαντρους σε δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα.
Εδώ τελειώνουν τα παραξυπνήματα και ετοιμάζονται για το γλέντι που θα γίνει πάλι.Το γλέντι αυτό το κάνει ο κουμπάρος και είναι σε όλες του τις φάσεις όμοιο με κείνο της Κυριακής το βράδυ.Ακόμη αγκαλιά βγαίνανε για επίσκεψη σε σπίτια που είχαν πιο πολύ θάρρος, τάχα για να τους ευχηθούν, στόχος τους όμως ήταν ν’αρπάξει ο πιο γρήγορος τους καμιά και πολλές φορές και δύο και τρεις πούλες που τις στραγγάλιζε αμέσως.
Έτσι αφού μάζευαν κάμποσες κότες σταματούσαν όπου έιχαν προσυμφωνήσει κι εκεί πάλι γλεντούσαν με μεζέδες τις κότες που είχαν αρπάξει.Μετά λοιπόν από το πενθήμερο αυτό γλέντι του γάμου κουρασμένοι όλοι ησυχάζουν για να ξεμεθύσουν,να πάνε στις δουλειές τους για τον «Αντίγαμο» που θα γινότανε την επόμενη Κυριακή.
Όσοι λοιπόν είχαν κέφια και περισσότερο ροπή στο «πίνειν»,μαζεύονταν τη μέρα αυτή και ξαναγλένταγαν πάλι με χορούς και τραγούδια και πολλές φορές με όργανα.Βέβαια σήμερα τα τόσο μελωδικά «Παραξυπνήματα» έχουνκαταργηθεί.
Διατηρείται μόνο το τραπέζι του κουμπάρου,όπου με τη σειρά του θα κάνει στο αντρόγυνο και στους συγγενείς τους.
Βλέπουμε ότι ένας γάμος στα πιο παλιά χρόνια κράταγε σχεδόν μια εβδομάδα και περισσότερο.Αυτό οφείλεται στο ότι ο κόσμος τότε δεν είχε πολλούς τρόπους εκτόνωσης,έτσι είτε γάμος ήταν είτε βαφτίσια είτε ονομαστική γιορτή,είτε πανηγύρι,όλοι μετείχαν με προθυμία και ζήλο.
Και βέβαια ο γάμος εξακολουθεί να παίζει ξεχωριστό ρόλο στη ζωή των κατοίκων του Αρχαγγέλου,γιατί εκτός από διασκέδαση αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής.Επίσης αποτελεί ευκαιρία όπου θα συναντηθούν οι ερωτευμένοι νέοι.
Και κλείνοντας δίνουμε την ευχή με μορφή τραγουδιού:
Κουμπάρε που στεφάνωσες
τα δύο κυπαρίσσια
του χρόνου σαν και σήμερα
να’χεις και τα βαπτίσια.
Λεύτερες που τες χαρές σας
παντρεμένες των παιδιών σας
και γριές των αγγονιών σας.
ΚΑΙ ΣΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΑΣ!!!
ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ ΡΟΔΟΥ
ΓΕΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΔΑΣΚΑΛΩΝ Α ΕΞΑΜΗΝΟ
2008-09
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:Κος ΚΑΤΣΑΔΩΡΟΣ
ΜΑΘΗΜΑ:ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ
ΘΕΜΑ:ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΓΑΜΟΣ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ-ΡΟΔΟΥ
ΟΝΟΜΑΤΑ:ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΥ ΖΑΜΠΕΤΑ
ΠΑΠΑΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΑ
ΠΗΓΕΣ
1.ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣΚΑΙ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ «Ο ΑΙΘΩΝΑΣ’
2.ΠΡΟΦΟΡΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ ΣΑΒΒΑ ΑΦΑΝΤΕΝΟΥ «ΚΑΝΑΚΙΣΤΗ»
ΜΝΗΜΗ
Η μνήμη είναι μια λειτουργία μεγάλης σημασίας για τον άνθρωπο.Άν δεν υπήρχε η μνήμη δεν μπορούσαμε να συγκρατήσουμε καμιά από τις εμπειρίες μας και επομένως δεν θα υπήρχε μάθηση.Η ζωή μας θα ήταν μια συνεχής ροή από στιγμιαίες ασύνδετες εντυπώσεις,χωρίς καμιά σημασία.Χωρίς τη μνήμη δεν μπορεί όχι μόνο να υπάρξει μάθηση,αλλά ούτε συνείδηση και αίσθηση του εαυτού.
Ο μαθηματικός John Griffith έχει υπολογίσει ότι ένα άτομο με ένα μέσο όρο διάρκειας ζωής θα έχει αποθηκεύσει περίπου πεντακόσιες φορές τόσες πληροφορίες όσες μπορεί να υπάρχουν σε όλους τους τόμους της εγκυκλοπαίδειας Britannica.
Η εντυπωσιακή ικανότητα της ανθρώπινης μνήμης εξαρτάται από τη λειτουργία ενός πολύπλοκου νοητικού συστήματος.Οι ψυχολόγοι συλλαμβάνουν τη μνήμη σαν μια λειτουργία που αποτελείται από τρία στάδια:
την κωδικοποίηση,την αποθήκευση και την ανάσυρση
Κατ’αρχάς οι πληροφορίες πρέπει να εισαχθούν στη μνήμη,ένα βήμα που απαιτεί κωδικοποίηση.Ακριβώς όπως οι εισερχόμενες αισθητήριες πληροφορίες πρέπει να κωδικοποιηθούν ώστε να μπορούν να ερμηνευτούν από τον εγκέφαλο,έτσι και οι πληροφορίες που πρέπει να αποθηκευτούν στη μνήμη πρέπει να κωδικοποιηθούν με τέτοιο τρόπο ώστε το μνημονικό σύστημα να μπορεί να τις αποδέχεται και να τις χρησιμοποιεί. Στο μνημονικό σύστημα οι αισθητήριες πληροφορίες τοποθετούνται σε διάφορους μνημονικούς κώδικες,οι οποίοι είναι νοητικέςαναπαραστάσεις των φυσικών ερεθισμάτων.Για παράδειγμα,οι ακουστικοί κώδικες αναπαριστάνουν τις πληροφορίες ως ακολουθίς των ήχων,ενώ οι οπτικοί κώδικες αναπαριστάνουν τα ερεθίσματα ως εικόνες.Οι σημασιολογικοί κώδικες εξάγουν το νόημα από τις εισερχόμενες πληροφορίες και το αναπαριστάνουν κατάλληλα.
Το δεύτερο βασικό στάδιο της μνήμης είναι η αποθήκευση,
που αναφέρεται στη διατήρηση των πληροφοριών για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Το τρίτο στάδιο,η ανάσυρση,συμβαίνει όταν βρίσκετε πληροφορίες που είναι αποθηκευμένες στη μνήμη και τις επαναφέρετε στη συνέιδηση.Η ανάσυρση αποθηκευμένων πληροφοριών,όπως π.χ.της διεύθυνσής σας ή του αριθμού του τηλεφώνου σας,είναι πάντα τόσο γρήγορη και εύκολη που μοιάζει να είναι αυτόματη.Μόνο όταν προσπαθείτε να ανασύρετε άλλου είδους πληροφορίες-όπως π.χ.την απάντηση σε κάποια ερώτηση την οποία γνωρίζετε αλλά δεν μπορείτε να θυμηθείτε-τότε αποκτάτε επίγνωση της διαδικασίας της ανάσυρσης.
Οι διαδικασίες ανάσυρσης περιλαμβάνουν την ανάκληση και την αναγνώριση.Για να ανακαλέσετε πληροφορίες,όπως π.χ.όταν γράφετε ένα διαγώνισμα,πρέπει να τις ανασύρετε από τη μνήμη,χωρίς ιδιαίτερη βοήθεια.Η αναγνώριση όμως υποβοηθείται από ενδείξεις,όπως π.χ.οι εναλλακτικές απαντήσεις που δίνονται σε μια δοκιμασία πολλαπλών επιλογών.Συνεπώς η αναγνώριση τείνει να είναι ευκολότερη από την ανάκληση.
Οι βασικές διαδικασίες της μνήμης
Παρόλο ότι η έρευνα της μνήμης άρχισε στην ψυχολόγία από πολύ νωρίς,εν τούτοις οι πρώτες θεωρίες για το πώς μπορεί να λειτουργεί η μνήμη άρχισαν να εμφανίζονται στα μέσα του 1960-1970.Οι πιο σημαντικές από τις θεωρίες αυτές ήταν:των
Atkinson και Shiffrin(1968), γνωστή ως η θεωρία των δύο λειτουργιών(της βραχύχρονης και της μακρόχρονης μνήμης),η θεωρία των επιπέδων επεξεργασίας των Craik και Lockhart(1974),σύμφωνα με την οποία οι πληροφορίες που συγκρατούνται καλύτερα είναι αυτές που έχουν γίνει αντικείμενο βαθύτερης επεξεργασίας,και η θεωρία της μνήμης εργασίας των Baddeley και Hitch(1974),που έρχεται κοντύτερα σε αυτά που ποστεύουμε σήμερα για τη μνήμη.
Αισθητήρια καταγραφή
Για να αναγνωρίσουμε τα εισερχόμενα ερεθίσματα,ο εγκέφαλος πρέπει να τα αναλύσει και να τα συγκρίσει με τα ήδη αποθηκευμένα στη μακρόχρονη μνήμη.Αν και αυτή η διαδικασία είναι πολύ γρήγορη,ωστόσο απαιτεί χρόνο.Η σημαντικότερη λειτουργία της μνήμης είναι να συγκρατήσει τις πληροφορίες για αρκετό χρόνο,με σκοπό να τις επεξεργαστεί περαιτέρω.Αυτή η διατήρηση είναι δουλειά των αισθητήριων καταγραφέων,των οποίων η ικανότητα αποθήκευσης εξεσφαλίζει μια σχεδόν ολοκληρωμένη αναπαράσταση του αισθητήριου ερεθίσματος.Υπάρχουν ξεχωριστοί καταγραφείς για καθεμιά από τις πέντε αισθήσεις,και κάθε καταγραφέας είναι ικανός να αποθηκεύσει μια σχετικά μεγάλη ποσότητα πληροφοριών.(Best,1992).
Οι μνήμες που διατηρούνται στους αισθητήριους καταγραφείς είναι φευγαλέες,αλλά διαρκούν αρκετά ώστε να επιτρέψουν να αρχίσει η αναγνώριση του ερεθίσματος(Elliς&Hunt,1989).Π.χ. καθώς διαβάζετε μια πρόταση,αναγνωρίζετε και ερμηνεύετε τις πρώτες λίγες λέξεις.Συγχρόνως,οι επόμενες λέξεις εξετάζονται και παραμένουν στον οπτοκό αισθητήριο καταγραφέα-μέχρι να μπορέσετε να τις επεξεργαστείτε.
Το γεγονός ότι οι αισθητήριες μνήμες εξασθενούν γρήγορα αν δεν γίνει περαιτέρω επεξεργασία τους είναι ένα προσαρμοστικό χαρακτηριστικό του μνημονικού συστήματος.Δεν μπορεί κανείς να αντιμετωπίσει όλες τις εικόνες,ήχους,μυρωδιές,γεύσεις και οπτικά αισθήματα που αποτυπώνονται στα αισθητήρια όργανά του σε κάθε δεδομένη στιγμή.Η επιλεκτική προσοχή εστιάζει τις νοητικές διαδικασίες σε ένα μόνο μέρος του ερεθίσματος και επιπλέον ελέγχει τις πληροφορίες γίνονται αντικείμενο περαιτέρω επεξεργασίας.Πράγματι,μέσω της αντίληψης οι φευγαλέες εντυπώσεις της αισθητηριακής μνήμης προσλαμβάνονται και μετεφέρονται στη βραχύχρονη μνήμη.
Βραχύχρονη μνήμη ή μνήμη εργασίας
Οι αισθητήριοι καταγραφείς επιτρέπουν στο μνημονικό σύστημα να αναπτύξει μια αναπαράσταση του ερεθίσματος,αλλά δεν επιτρέπουν τη λεπτομερέστατη αναπαράσταση και ανάλυση που χρειάζεται αν οι πληροφορίες πρόκειται να χρησιμοποιηθούν με κάποιο τρόπο.Αυτές οι λειτουργίες πραγματοποιούνται από τη βραχύχρονη μνήμη,το μέρος του μνημονικού μας συστήματος που αποθηκεύει περιορισμένο αριθμό πληροφοριών για περίπου δεκαοχτώ δευτερόλεπτα.
Αν και η βραχύχρονη μνήμη θεωρήθηκε αρχικά ως μια προσωρινή αποθήκη πληροφοριών,τώρα αναγνωρίζεται ως μια πιο πολύπλοκη λειτουργία,που εξυπηρετεί πολλαπλούς σκοπούς.Πολλοί ερευνητές αναφέρονται στη βραχύχρονη μνήμη με τον όρο μνήμη εργασίας,διότι εμπλέκεται σε πολλές νοητικές εργασίες,από το σχηματισμό του αριθμού ενός τηλεφώνου μέχρι τη λύση πολύπλοκων μαθηματικών προβλημάτων.Ας υποθέσουμε π.χ. ότι αγοράζεται κάτι που κοστίζει κάποιο ποσό,πληρώνετε και ελέγχεται τα ρέστα σας.Για να το κάνετε αυτό πρέπει να θυμηθείτε την τιμή,να ανασύρετε τους κανόνες της πρόσθεσης από την μακρόχρονη μνήμη και να κρατήσετε ένα λογαριασμό για το πόσα ρέστα έχετε μέχρι τώρα.Με τον ίδιο τρόπο,προσπαθείστε να ανακαλέσετε πόσα παράθυρα υπάρχουν στο μπροστινό μέρος του σπιτιού που μεγαλώσατε.Στην προσπάθειά σας να απαντήσετε σ’αυτήν την ερώτηση,πιθανώς να σχηματίσετε μια νοητική εικόνα του κτιρίου,την ο[ποία πρέπει να κρατήσετε στη μνήμη εργασίας για να την επεξεργαστείτε κα να μετρήσετε τα παράθυρα.Επομένως είναι εμφανές ότι στη βραχύχρονη μνήμη συμβαίνει κάτι πολύ περισσότερο από την απλή αποθήκευση πληροφοριών.Πολλοί ερευνητές θεωρούν τη βραχύχρονη μνήμη ως μέρος ενός πιο πολύπλοκου συστήματος της μνήμης εργασίας του οποίου τα συστα τικά στοιχεία λειτουργούν μαζό σε μια ημι-ανεξάρτητη βάση(Baddeley,1992,Baddeley&Hitch,1974).
H Κωδικοποίηση στη βραχύχρονη μνήμη
Η κωδικοποίηση πληροφοριών στη βραχύχρονη μνήμη είναι πιο περίπλοκη και ποικίλη από ό,τι στους αισθητήριους καταγραφείς(Βrandimonte,Hitch&Bishop,1992).Συχνά η ακουστική κωδικοποίηση φαίνεται να κυριαρχεί.Κάποιες ενδείξεις που επιβεβαιώνουν αυτό τον ισχυρισμό προέρχονται από μια ανάλυση λαθών που κάνουν οι άνθρωποι όταν κωδικοποιούν πληροφορίες στη βραχύχρονη μνήμη.Αυτά τα λάθη τείνουν να είναι ακουστικά συσχετιζόμενα,πράγμα που σημαίνει ότο εμπλέκουν την αντικατάσταση παρόμοιων ήχων.O Robert Conrab(1964) έδειξε στους ανθρώπυς σειρές γραμμάτων και τους ζήτησε να επαναλάβουν αμέσως τα γράμματα.Τα λάθη τους αφορούσαν στην αντικατάσταση του σωστού γράμματος,π.χ.του C,με ένα άλλο που έμοιαζε με το C ακουστικά-όπωςπ.χ. με το D,P,T.Αυτά τα λάθη συνέβαιναν παρόλο που τα γράμματα παρουσιάζονταν μόνο οπτικά,χωρίς κανένα ήχο.
Ικανότητα αποθήκευσης της βραχύχρονης μνήμης
Ο Ebbinghaus(1885-1902) ήταν ένας από τους πρώτους ψυχολόγους που μελέτησε πειραματικά τις διαδικασίες της μνήμης.Οι έρευνές του έδειξαν ότι υπάρχουν όρια στη διάρκεια της βραχύχρονης μνήμης.Ο Ebbinghaus μελέτησε τον αριθμό των επαναληπτικών δοκιμών που του χρειάστηκαν για να μάθει λίστες ψευδολέξεων διαφορετικών μεγεθών(και να τις ανακαλέσει με τη σειρά).Οι λίστες που αποτελούνταν από έξι στοιχεία ή λιγότερα μπορούσαν να μαθευτούν με μία μόνο επαναληπτική δοκιμή.όταν όμως στη λίστα αυτή προσθέτονταν ακόμη λίγα στοιχεία,ο αριθμός των δοκιμών που ήταν απαραίτητες για μια τέλεια επίδοση αυξανόταν σημαντικά.Για παράδειγμα,μια λίστα από 10 στοιχεία μπορεί να απαιτούσε δώδεκα δοκιμές ή και περισσότερες.Υπάρχουν μια απότομη διαφοροποίηση ανάμεσα στις λίστες με έξι στοιχεία και στις λίστες με δέκα ή και περισσότερε στοιχεία.
Μερικές εφαρμογές της έρευνας για τη βραχύχρονη μνήμη.
Η έρευνα για τη βραχύχρονη μνήμη είναι σημαντική για πολλούς λόγους.Ένας από αυτούς είναι ότι πρέπει να είμαστε ικανοί να διατηρούμε πληροφορίες στο μυαλό μας προκειμένου να εκτελούμε πρόσθετες δραστηριότητες.Αν δεν είχαμε κάποια ικανότητα για βραχύχρονη μνήμη δεν θα μπορούσαμε να συγκρατήσουμε νέους αριθμούς τηλεφώνων για αρκετή ώρα στη μνήμη μας για να τους σχηματίσουμε και δεν θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ή να πολλαπλασιάσουμε αριθμούς με το μυαλό μας.
Παρομοίως χρειάζεται να συγκρατούμε πληροφορίες για κάποια χρονικά διαστήματα για να λύνουμε προβλήματα,να κατανοούμε προτάσειςκ.λ.π.Για παράδειγμα,σκεφτείτε μια πρόταση σαν αυτή: «Ο Δημήτρης,το αγόρι με τα κίκκινα μαλλιά που μένει δίπλα και του αρέσει το μπάσκετ,υπέγραψε ένα συμβόλαιο χθες».Για να αντιληφθούμε ότι ήταν ο Δημήτρης που υπέγραψε το συμβόλαιο,πρέπει να κρατήσουμε τη λέξη Δημήτρης στο μυαλό μας μέχρι να ακούσουμε το κύριο ρήμα της πρότασης(υπέγραψε).Επειδή ι ικανότητά μας για βραχύχρονη μνήμη είναι περιορισμένη,πολύπλοκες προτάσεις που υπερβαίνουν τη μνημονική μας ικανότητα μπορεί να μη γίνουν κατανοητές.
Μακρόχρονη μνήμη
H βραχύχρονη μνήμη διατηρεί τις πληροφορίες για τόσο σύντομο χρονικό διάστημα που οι άνθρωποι όταν μιλάνε για τη μνήμη συνήθως έχουν στο μυαλό τους τη μακρόχρονη μνήμη,της οποίας τις διαδικασίες κωδικοποίησης και αποθήκευσης θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια.
Η κωδικοποίηση στη μακρόχρονη μνήμη.
Η κωδικοποίηση πληροφοριών στη μακρόχρονη μνήμη είναι ορισμένες φορές αυτόματη και άλλες το αποτέλεσμα μιας επίπονης διαδικασίας.Διάφορες έρευνες έχουν δείξει πως η κωδικοποίηση στη μακρόχρονη μνήμη συχνά αγνοεί τις επιφανιακές λεπτομέρειες και αντί αυτών κωδικοποιεί τη γενική,υπονοούμενη σημασία των πληροφοριών.
Η κυριαρχία της σημασιολογικής κωδικοποίησης στη μακρόχρονη μνήμη φάνηκε σε μια κλασική μελέτη της Jacgueline Sachs (1967).Στην έρευνα αυτή,μια ομάδα ανθρώπων άκουσαν μαγνητοφωνημένα αποσπάσματα κειμένων και στη συνέχεια τους δόθηκαν προτάσεις και ρωτήθηκαν κατά πόσο η κάθε πρόταση υπήρχε στο μαγνητοφωνημένο κείμενο στην ακριβή της μορφή ή όχι.Οι άνθρωποι τα κατάφεραν πολύ καλά όταν εξετάζονταν αμέσως,διότι χρησιμοποιούσαν κυρίως τη βραχύχρονη μνήμη.Πάντως,μετά από 27 δευτερόλεπτα μόνο,στο σημείο δηλαδή εκείνο όπου οι πληροφορίες έπρεπε να ανασυρθούν από τη μακρόχρονη μνήμη,δεν μπορούσαν να προσδιορόσουν ποια από τις δύο προτάσεις είχαν προηγουμένως ακούσει όταν οι προτάσεις εξέφραζαν την ίδια σημασία-π.χ. δεν μπορούσαν να αποφασίσουν αν είχαν ακούσει την πρόταση «Έστειλε ένα γράμμα σχετικά μ’αυτό στο Γαλιλαίο,το μεγάλο Ιταλό επιστήμονα» ή την πρόταση «Ένα γράμμα σχετικά μ’αυτό εστάλη στον Γαλιλαίο,το μεγάλο Ιταλό επιστήμονα» .Εν συντομία,θυμόντουσαν τη γενική σημασία αυτού που είχαν ακούσει και όχι και την ακριβή διατύπωσή του.
Η αποθηκευτική ικανότητα της μακρόχρονης μνήμης
Ενώ η ικανότητα της βραχύχρονης μνήμης είναι περιορισμένη,η ικανότητα της μακρόχρονης μνήμης είναι εξαιρετικά μεγάλη.Οι περισσότεροι ερευνητές πιστεύουν ότι είναι,χωρίς υπερβολή,απεριόριστη(Μedin&Ross,1992).Είναι αδύνατο να το αποδείξουμε αυτό,αλλά δεν υπάρχει καμιά περίπτωση ανθρώπων που να μην μπορούν να μάθουν κάτι καινούριο επειδή είχαν αποθηκεύσει πάρα πολλές πληροφορίες στη μακρόχρονη μνήμη τους.Γνωρίζουμεότι οι άνθρωποι αποθηκεύουν τεράστιες ποσότητες πληροφοριών στη μακρόχρονη μνήμη και ότι συχνά τις θυμούνται αρκετά καλά για μεγάλα χρονικά διαστήματα.Για παράδειγμα,οι άνθρωποι είναι εκπληκτικά ακριβείς στην αναγνώριση των προσώπων των συμμαθητών τους από το γυμνάσιο,ακόμα κι αν έχουν να οτυς δουν πάνω από 25 χρόνια(Bruck,Cavanang&Ceci,1991).
Είδη της μακρόχρονης μνήμης
Η έρευνα στην ψυχολογία έχει δείξει ότι υπάρχουν τουλάχιστον τρία είδη μακρόχρονης μνήμης,ανάλογα με την πληροφορία που γίνεται αντικείμενο επεξεργασίας:
επεισοδιακή,σημασιολογική και διαδικαστική.
Η μνήμη ενός συγκεκριμένου γεγονότος που συνέβη ενώ ήσαστε παρόντες ονομάζεται επεισοδιακή μνήμη,όπως π.χ.τι φάγατε χθες,τι κάνατε το περασμένο καλοκαίρι ή που ήσαστε το βράδυ της περασμένης Παρασκευής.Η σημασιολογική μνήμη περιλαμβάνει τη γενικευμένη γνώση του κόσμου,η οποία δεν εμπλέκει τη μνήμηενός συγκεκριμένου γεγονότος.Για παράδειγμα,μπορείτε να απαντήσετε σε μια ερώτηση του τύπου, «Η φάλαινα είναι θηλαστικό ή αμφίβιο;»,χωρίς να θυμάστε κανένα συγκεκριμένο επεισόδιο κατά το οποίο να μάθατε ότι οι φάλαινες είναι θηλαστικά.Η διαδικαστική μνήμη η οποία εμπλέκει την εκμάθηση συμπεριφορών και δεξιοτήτων αναφέρεται στη μνήμη του πώς κάνουμε πράγματα,όπως π.χ. πώς οδηγούμε ένα ποδήλατο,πώς διαβάζουμε ένα χάρτη ή πώς δένουμε τα κορδόνια των παπουτσιών μας .
Έκδηλη και άδηλη μνήμη
Για πολλά χρόνια οι ψυχολόγοι που ενδιαφέρονταν για τη μνήμη εστίασαν την έρευνά τους στην έκδηλη μνήμη,τις διαδικασίες μέσω των οποίων οι άνθρωποι σκόπιμα προσπαθούν να θυμηθούν κάτι.Όταν προσπαθείτε να θυμηθείτε πότε πήγατε τις τελευταίες σας διακοπές ή να πείτε σε κάποιον που γεννηθήκατε,χρησιμοποιείται την έκδηλη μνήμη.
Αντιθέτως,η άδηλη μνήμη είναι η ακούσια ανάμνηση και επίδραση των προϋπαρχουσών εμπειριών.Για παράδειγμα,ενώ παρακολουθείτε μια ταινία που δείχνει ένα μεγάλο ταξίδι με αυτοκίνητο,μπορεί να αρχίσετε να νιώθετε ανησυχία γιατί υποσυνείδητα έχετε ανακαλέσει τη στιγμή που είχατε προβλήματα με τη μηχανή του αυτοκινήτου σας σ’ένα παρόμοιο ταξίδι.Η άδηλη μνήμη λειτουργεί αυτόματα και ασυνείδητα.
Δεν πρέπει να μας εκπλήσει το γεγονός ότι η προηγούμενη εμπειρία επηρεάζει τον τρόπο συμπεριφέρονται οι άνθρωποι.Αυτό που μας εκπλήσσει είναι ότι συχνά οι άνθρωποι αγνοούν ότι οι ενέργειές τουςεπηρεάζονται από προηγούμενα γεγονότα.Επειδή κάποια σημαντικά γεγονότα δεν μπορούν να ανακληθούν,ακόμα και αν οι άνθρωποι προσπαθούν να τα ανακαλέσουν,η άδηλη μνήμη έχει υποστηριχτεί ότι εμπλέκει «τη μνήμη χωρίς την ενθύμηση».Οι διαφορές ανάμεσα στην έκδηλη και άδηλη έχουν γίνει αντικείμενο μελέτης από τον Καναδό ψυχολόγo Endel Tulving και τους συνεργάτες του.Τα πειράματά τους έχουν δείξει πως τα δύο αυτά είδη μνήμης χρησιμοποιούν διαφορετικές αρχές και μπορεί να εμπλέκουν τη δραστηριότητα διαφορετικών νευρικών δικτύων στον εγκέφαλο.
Οι ψυχολόγοι σήμερα διερευνούν το ρόλο της έκδηλης και άδηλης μνήμης σε σημαντικά φαινόμενα της ψυχολογίας,όπως την αμνησία,την κατάθλιψη,τη λύση προβλημάτων,τις συγκινήσεις και την ανάπτυξη.
Μνημονικές στρατηγικές
Οι μνημονικές στρατηγικές(τεχνικές που έχουν σχεδιαστεί για να βοηθήσουν τη μνήμη)έχουν μια μακρά ιστορία που αρχίζει από τους αρχαίους Έλληνες.Οι Αρχαίοι Έλληνες,για παράδειγμα,επινόησαν τη μέθοδο των θέσεων,που βοηθά τους ανθρώπους να θυμηθούν ένα μεγάλο αριθμό αντικειμένων στη σωστή σειρά.Το πρώτο βήμα σ’αυτη τη μέθοδο είναι να επινοήσουμε κάποιες θέσεις,όπως π.χ.θέσεις στο δωμάτιο μας όπου μπορούν να τοποθετηθούν τα αντικείμενα.Μετά από αυτό,μπορούμε να δημιουργήσουμε νοητικές εικόνες για να συνδέσουμε καθένα από τα αντικείμενα στη σειρά με μια συγκεκριμένη θέση.Όταν μετά θελήσουμε να ανακαλέσουμε τα αντικείμενα,μπορούμε να πραγματοποιήσουμε μια νοητική διαδρομή,ανακαλώντας απλώς ό,τι έχει αποθηκευτεί σε κάθε θέση κατά μήκος της διαδρομής.Π.χ. μπορούμε να θυμηθούμε τα πράγματα που πρέπει να αγοράσουμε από τον μπακάλη σκεπτόμενοι κάθε αντικείμενο σε διαφορετικές θέσεις κατά μήκος του δωματίου-μια φέτα ψωμί καρφωμένη στην πόρτα του δωματίου,μπίρα στη βιβλιοθήκη,ένα αβγό κρεμασμένο από τη λάμπα και ούτε καθεξής.
Υπάρχουν πολλές μνημονικές τεχνικές που προσπαθούν να επιβάλλουν οργάνωση και σημασία στο μαθησιακό υλικό.Για παράδειγμα,το δύσκολο έργο του να θυμηθούμε το όνομα κάποιου διευκολύνεται πάρα πολύ με τη μέθοδο «λέξη-κλεδί»που λειτουργεί με τον ακόλουθο τρλοπο:πρώτα απ’όλα επιλέγουμε κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστιστικό του ονόματος του ατόμου και το συνδέουμε με μια νοητική εικόνα.Π.χ.ο κύριος Ζαράρης μπορεί να συνδεθεί με την εικόνα του ψωμιού,ενώ η κυρία Παπαευαγγέλου μπορεί να συνδεθεί με τα ομώνυμα μπισκότα.
Ο τρόπος αυτός μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας,όπου συνδέουμε τις ξενικές λέξεις με κάποιες οικείες εικόνες.Διάφορες έρευνες έχουν δείξει ότι μνημονικές στρατηγικές σαν τις παραπάνω μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά τη μνημονική μας ικανότητα (π.χ.Morris,Jones&Hampson,1978,Atkinson,1975).
H επιτυχία τους υποστηρίζει αυτά που είπαμε παραπάνω σχετικά με τη μνήμη,ότι δηλαδή είναι σημαντικό να συνδέουμε τις νέες πληροφορίες με αυτά που ήδη γνωρίζουμε.
Κλείνοντας την εργασία μου θέλω να αναφέρω ότι τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται ραγδαία ο κλάδος των νευροεπιστημών που μελετά τη φυσιολογία της μνήμης.Οι έρευνες δείχνουν ότι υπάρχουν πολλές εγκεφαλικές περιοχές οι οποίες εμπλέκονται σε μνημονικές διεργασίες.
Πηγή:Στέλλα Βοσνιάδου,Εισαγωγή στην Ψυχολογία(τόμος Α,Βιολογικές,Αναπτυξιακές και Συμπεριφοριστικές Προσεγγίσεις),GUTENBERG.ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ
ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ ΡΟΔΟΥ
ΓΕΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΔΑΣΚΑΛΩΝ
2008-09
ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ:κ. ΛΙΠΟΥΡΔΗ
ΜΑΘΗΜΑ:ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ
ΟΝΟΜΑ:ΠΑΠΑΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΑ
ΘΕΜΑ:Η ΜΝΗΜΗ
Η μνήμη είναι μια λειτουργία μεγάλης σημασίας για τον άνθρωπο.Άν δεν υπήρχε η μνήμη δεν μπορούσαμε να συγκρατήσουμε καμιά από τις εμπειρίες μας και επομένως δεν θα υπήρχε μάθηση.Η ζωή μας θα ήταν μια συνεχής ροή από στιγμιαίες ασύνδετες εντυπώσεις,χωρίς καμιά σημασία.Χωρίς τη μνήμη δεν μπορεί όχι μόνο να υπάρξει μάθηση,αλλά ούτε συνείδηση και αίσθηση του εαυτού.
Ο μαθηματικός John Griffith έχει υπολογίσει ότι ένα άτομο με ένα μέσο όρο διάρκειας ζωής θα έχει αποθηκεύσει περίπου πεντακόσιες φορές τόσες πληροφορίες όσες μπορεί να υπάρχουν σε όλους τους τόμους της εγκυκλοπαίδειας Britannica.
Η εντυπωσιακή ικανότητα της ανθρώπινης μνήμης εξαρτάται από τη λειτουργία ενός πολύπλοκου νοητικού συστήματος.Οι ψυχολόγοι συλλαμβάνουν τη μνήμη σαν μια λειτουργία που αποτελείται από τρία στάδια:
την κωδικοποίηση,την αποθήκευση και την ανάσυρση
Κατ’αρχάς οι πληροφορίες πρέπει να εισαχθούν στη μνήμη,ένα βήμα που απαιτεί κωδικοποίηση.Ακριβώς όπως οι εισερχόμενες αισθητήριες πληροφορίες πρέπει να κωδικοποιηθούν ώστε να μπορούν να ερμηνευτούν από τον εγκέφαλο,έτσι και οι πληροφορίες που πρέπει να αποθηκευτούν στη μνήμη πρέπει να κωδικοποιηθούν με τέτοιο τρόπο ώστε το μνημονικό σύστημα να μπορεί να τις αποδέχεται και να τις χρησιμοποιεί. Στο μνημονικό σύστημα οι αισθητήριες πληροφορίες τοποθετούνται σε διάφορους μνημονικούς κώδικες,οι οποίοι είναι νοητικέςαναπαραστάσεις των φυσικών ερεθισμάτων.Για παράδειγμα,οι ακουστικοί κώδικες αναπαριστάνουν τις πληροφορίες ως ακολουθίς των ήχων,ενώ οι οπτικοί κώδικες αναπαριστάνουν τα ερεθίσματα ως εικόνες.Οι σημασιολογικοί κώδικες εξάγουν το νόημα από τις εισερχόμενες πληροφορίες και το αναπαριστάνουν κατάλληλα.
Το δεύτερο βασικό στάδιο της μνήμης είναι η αποθήκευση,
που αναφέρεται στη διατήρηση των πληροφοριών για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Το τρίτο στάδιο,η ανάσυρση,συμβαίνει όταν βρίσκετε πληροφορίες που είναι αποθηκευμένες στη μνήμη και τις επαναφέρετε στη συνέιδηση.Η ανάσυρση αποθηκευμένων πληροφοριών,όπως π.χ.της διεύθυνσής σας ή του αριθμού του τηλεφώνου σας,είναι πάντα τόσο γρήγορη και εύκολη που μοιάζει να είναι αυτόματη.Μόνο όταν προσπαθείτε να ανασύρετε άλλου είδους πληροφορίες-όπως π.χ.την απάντηση σε κάποια ερώτηση την οποία γνωρίζετε αλλά δεν μπορείτε να θυμηθείτε-τότε αποκτάτε επίγνωση της διαδικασίας της ανάσυρσης.
Οι διαδικασίες ανάσυρσης περιλαμβάνουν την ανάκληση και την αναγνώριση.Για να ανακαλέσετε πληροφορίες,όπως π.χ.όταν γράφετε ένα διαγώνισμα,πρέπει να τις ανασύρετε από τη μνήμη,χωρίς ιδιαίτερη βοήθεια.Η αναγνώριση όμως υποβοηθείται από ενδείξεις,όπως π.χ.οι εναλλακτικές απαντήσεις που δίνονται σε μια δοκιμασία πολλαπλών επιλογών.Συνεπώς η αναγνώριση τείνει να είναι ευκολότερη από την ανάκληση.
Οι βασικές διαδικασίες της μνήμης
Παρόλο ότι η έρευνα της μνήμης άρχισε στην ψυχολόγία από πολύ νωρίς,εν τούτοις οι πρώτες θεωρίες για το πώς μπορεί να λειτουργεί η μνήμη άρχισαν να εμφανίζονται στα μέσα του 1960-1970.Οι πιο σημαντικές από τις θεωρίες αυτές ήταν:των
Atkinson και Shiffrin(1968), γνωστή ως η θεωρία των δύο λειτουργιών(της βραχύχρονης και της μακρόχρονης μνήμης),η θεωρία των επιπέδων επεξεργασίας των Craik και Lockhart(1974),σύμφωνα με την οποία οι πληροφορίες που συγκρατούνται καλύτερα είναι αυτές που έχουν γίνει αντικείμενο βαθύτερης επεξεργασίας,και η θεωρία της μνήμης εργασίας των Baddeley και Hitch(1974),που έρχεται κοντύτερα σε αυτά που ποστεύουμε σήμερα για τη μνήμη.
Αισθητήρια καταγραφή
Για να αναγνωρίσουμε τα εισερχόμενα ερεθίσματα,ο εγκέφαλος πρέπει να τα αναλύσει και να τα συγκρίσει με τα ήδη αποθηκευμένα στη μακρόχρονη μνήμη.Αν και αυτή η διαδικασία είναι πολύ γρήγορη,ωστόσο απαιτεί χρόνο.Η σημαντικότερη λειτουργία της μνήμης είναι να συγκρατήσει τις πληροφορίες για αρκετό χρόνο,με σκοπό να τις επεξεργαστεί περαιτέρω.Αυτή η διατήρηση είναι δουλειά των αισθητήριων καταγραφέων,των οποίων η ικανότητα αποθήκευσης εξεσφαλίζει μια σχεδόν ολοκληρωμένη αναπαράσταση του αισθητήριου ερεθίσματος.Υπάρχουν ξεχωριστοί καταγραφείς για καθεμιά από τις πέντε αισθήσεις,και κάθε καταγραφέας είναι ικανός να αποθηκεύσει μια σχετικά μεγάλη ποσότητα πληροφοριών.(Best,1992).
Οι μνήμες που διατηρούνται στους αισθητήριους καταγραφείς είναι φευγαλέες,αλλά διαρκούν αρκετά ώστε να επιτρέψουν να αρχίσει η αναγνώριση του ερεθίσματος(Elliς&Hunt,1989).Π.χ. καθώς διαβάζετε μια πρόταση,αναγνωρίζετε και ερμηνεύετε τις πρώτες λίγες λέξεις.Συγχρόνως,οι επόμενες λέξεις εξετάζονται και παραμένουν στον οπτοκό αισθητήριο καταγραφέα-μέχρι να μπορέσετε να τις επεξεργαστείτε.
Το γεγονός ότι οι αισθητήριες μνήμες εξασθενούν γρήγορα αν δεν γίνει περαιτέρω επεξεργασία τους είναι ένα προσαρμοστικό χαρακτηριστικό του μνημονικού συστήματος.Δεν μπορεί κανείς να αντιμετωπίσει όλες τις εικόνες,ήχους,μυρωδιές,γεύσεις και οπτικά αισθήματα που αποτυπώνονται στα αισθητήρια όργανά του σε κάθε δεδομένη στιγμή.Η επιλεκτική προσοχή εστιάζει τις νοητικές διαδικασίες σε ένα μόνο μέρος του ερεθίσματος και επιπλέον ελέγχει τις πληροφορίες γίνονται αντικείμενο περαιτέρω επεξεργασίας.Πράγματι,μέσω της αντίληψης οι φευγαλέες εντυπώσεις της αισθητηριακής μνήμης προσλαμβάνονται και μετεφέρονται στη βραχύχρονη μνήμη.
Βραχύχρονη μνήμη ή μνήμη εργασίας
Οι αισθητήριοι καταγραφείς επιτρέπουν στο μνημονικό σύστημα να αναπτύξει μια αναπαράσταση του ερεθίσματος,αλλά δεν επιτρέπουν τη λεπτομερέστατη αναπαράσταση και ανάλυση που χρειάζεται αν οι πληροφορίες πρόκειται να χρησιμοποιηθούν με κάποιο τρόπο.Αυτές οι λειτουργίες πραγματοποιούνται από τη βραχύχρονη μνήμη,το μέρος του μνημονικού μας συστήματος που αποθηκεύει περιορισμένο αριθμό πληροφοριών για περίπου δεκαοχτώ δευτερόλεπτα.
Αν και η βραχύχρονη μνήμη θεωρήθηκε αρχικά ως μια προσωρινή αποθήκη πληροφοριών,τώρα αναγνωρίζεται ως μια πιο πολύπλοκη λειτουργία,που εξυπηρετεί πολλαπλούς σκοπούς.Πολλοί ερευνητές αναφέρονται στη βραχύχρονη μνήμη με τον όρο μνήμη εργασίας,διότι εμπλέκεται σε πολλές νοητικές εργασίες,από το σχηματισμό του αριθμού ενός τηλεφώνου μέχρι τη λύση πολύπλοκων μαθηματικών προβλημάτων.Ας υποθέσουμε π.χ. ότι αγοράζεται κάτι που κοστίζει κάποιο ποσό,πληρώνετε και ελέγχεται τα ρέστα σας.Για να το κάνετε αυτό πρέπει να θυμηθείτε την τιμή,να ανασύρετε τους κανόνες της πρόσθεσης από την μακρόχρονη μνήμη και να κρατήσετε ένα λογαριασμό για το πόσα ρέστα έχετε μέχρι τώρα.Με τον ίδιο τρόπο,προσπαθείστε να ανακαλέσετε πόσα παράθυρα υπάρχουν στο μπροστινό μέρος του σπιτιού που μεγαλώσατε.Στην προσπάθειά σας να απαντήσετε σ’αυτήν την ερώτηση,πιθανώς να σχηματίσετε μια νοητική εικόνα του κτιρίου,την ο[ποία πρέπει να κρατήσετε στη μνήμη εργασίας για να την επεξεργαστείτε κα να μετρήσετε τα παράθυρα.Επομένως είναι εμφανές ότι στη βραχύχρονη μνήμη συμβαίνει κάτι πολύ περισσότερο από την απλή αποθήκευση πληροφοριών.Πολλοί ερευνητές θεωρούν τη βραχύχρονη μνήμη ως μέρος ενός πιο πολύπλοκου συστήματος της μνήμης εργασίας του οποίου τα συστα τικά στοιχεία λειτουργούν μαζό σε μια ημι-ανεξάρτητη βάση(Baddeley,1992,Baddeley&Hitch,1974).
H Κωδικοποίηση στη βραχύχρονη μνήμη
Η κωδικοποίηση πληροφοριών στη βραχύχρονη μνήμη είναι πιο περίπλοκη και ποικίλη από ό,τι στους αισθητήριους καταγραφείς(Βrandimonte,Hitch&Bishop,1992).Συχνά η ακουστική κωδικοποίηση φαίνεται να κυριαρχεί.Κάποιες ενδείξεις που επιβεβαιώνουν αυτό τον ισχυρισμό προέρχονται από μια ανάλυση λαθών που κάνουν οι άνθρωποι όταν κωδικοποιούν πληροφορίες στη βραχύχρονη μνήμη.Αυτά τα λάθη τείνουν να είναι ακουστικά συσχετιζόμενα,πράγμα που σημαίνει ότο εμπλέκουν την αντικατάσταση παρόμοιων ήχων.O Robert Conrab(1964) έδειξε στους ανθρώπυς σειρές γραμμάτων και τους ζήτησε να επαναλάβουν αμέσως τα γράμματα.Τα λάθη τους αφορούσαν στην αντικατάσταση του σωστού γράμματος,π.χ.του C,με ένα άλλο που έμοιαζε με το C ακουστικά-όπωςπ.χ. με το D,P,T.Αυτά τα λάθη συνέβαιναν παρόλο που τα γράμματα παρουσιάζονταν μόνο οπτικά,χωρίς κανένα ήχο.
Ικανότητα αποθήκευσης της βραχύχρονης μνήμης
Ο Ebbinghaus(1885-1902) ήταν ένας από τους πρώτους ψυχολόγους που μελέτησε πειραματικά τις διαδικασίες της μνήμης.Οι έρευνές του έδειξαν ότι υπάρχουν όρια στη διάρκεια της βραχύχρονης μνήμης.Ο Ebbinghaus μελέτησε τον αριθμό των επαναληπτικών δοκιμών που του χρειάστηκαν για να μάθει λίστες ψευδολέξεων διαφορετικών μεγεθών(και να τις ανακαλέσει με τη σειρά).Οι λίστες που αποτελούνταν από έξι στοιχεία ή λιγότερα μπορούσαν να μαθευτούν με μία μόνο επαναληπτική δοκιμή.όταν όμως στη λίστα αυτή προσθέτονταν ακόμη λίγα στοιχεία,ο αριθμός των δοκιμών που ήταν απαραίτητες για μια τέλεια επίδοση αυξανόταν σημαντικά.Για παράδειγμα,μια λίστα από 10 στοιχεία μπορεί να απαιτούσε δώδεκα δοκιμές ή και περισσότερες.Υπάρχουν μια απότομη διαφοροποίηση ανάμεσα στις λίστες με έξι στοιχεία και στις λίστες με δέκα ή και περισσότερε στοιχεία.
Μερικές εφαρμογές της έρευνας για τη βραχύχρονη μνήμη.
Η έρευνα για τη βραχύχρονη μνήμη είναι σημαντική για πολλούς λόγους.Ένας από αυτούς είναι ότι πρέπει να είμαστε ικανοί να διατηρούμε πληροφορίες στο μυαλό μας προκειμένου να εκτελούμε πρόσθετες δραστηριότητες.Αν δεν είχαμε κάποια ικανότητα για βραχύχρονη μνήμη δεν θα μπορούσαμε να συγκρατήσουμε νέους αριθμούς τηλεφώνων για αρκετή ώρα στη μνήμη μας για να τους σχηματίσουμε και δεν θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ή να πολλαπλασιάσουμε αριθμούς με το μυαλό μας.
Παρομοίως χρειάζεται να συγκρατούμε πληροφορίες για κάποια χρονικά διαστήματα για να λύνουμε προβλήματα,να κατανοούμε προτάσειςκ.λ.π.Για παράδειγμα,σκεφτείτε μια πρόταση σαν αυτή: «Ο Δημήτρης,το αγόρι με τα κίκκινα μαλλιά που μένει δίπλα και του αρέσει το μπάσκετ,υπέγραψε ένα συμβόλαιο χθες».Για να αντιληφθούμε ότι ήταν ο Δημήτρης που υπέγραψε το συμβόλαιο,πρέπει να κρατήσουμε τη λέξη Δημήτρης στο μυαλό μας μέχρι να ακούσουμε το κύριο ρήμα της πρότασης(υπέγραψε).Επειδή ι ικανότητά μας για βραχύχρονη μνήμη είναι περιορισμένη,πολύπλοκες προτάσεις που υπερβαίνουν τη μνημονική μας ικανότητα μπορεί να μη γίνουν κατανοητές.
Μακρόχρονη μνήμη
H βραχύχρονη μνήμη διατηρεί τις πληροφορίες για τόσο σύντομο χρονικό διάστημα που οι άνθρωποι όταν μιλάνε για τη μνήμη συνήθως έχουν στο μυαλό τους τη μακρόχρονη μνήμη,της οποίας τις διαδικασίες κωδικοποίησης και αποθήκευσης θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια.
Η κωδικοποίηση στη μακρόχρονη μνήμη.
Η κωδικοποίηση πληροφοριών στη μακρόχρονη μνήμη είναι ορισμένες φορές αυτόματη και άλλες το αποτέλεσμα μιας επίπονης διαδικασίας.Διάφορες έρευνες έχουν δείξει πως η κωδικοποίηση στη μακρόχρονη μνήμη συχνά αγνοεί τις επιφανιακές λεπτομέρειες και αντί αυτών κωδικοποιεί τη γενική,υπονοούμενη σημασία των πληροφοριών.
Η κυριαρχία της σημασιολογικής κωδικοποίησης στη μακρόχρονη μνήμη φάνηκε σε μια κλασική μελέτη της Jacgueline Sachs (1967).Στην έρευνα αυτή,μια ομάδα ανθρώπων άκουσαν μαγνητοφωνημένα αποσπάσματα κειμένων και στη συνέχεια τους δόθηκαν προτάσεις και ρωτήθηκαν κατά πόσο η κάθε πρόταση υπήρχε στο μαγνητοφωνημένο κείμενο στην ακριβή της μορφή ή όχι.Οι άνθρωποι τα κατάφεραν πολύ καλά όταν εξετάζονταν αμέσως,διότι χρησιμοποιούσαν κυρίως τη βραχύχρονη μνήμη.Πάντως,μετά από 27 δευτερόλεπτα μόνο,στο σημείο δηλαδή εκείνο όπου οι πληροφορίες έπρεπε να ανασυρθούν από τη μακρόχρονη μνήμη,δεν μπορούσαν να προσδιορόσουν ποια από τις δύο προτάσεις είχαν προηγουμένως ακούσει όταν οι προτάσεις εξέφραζαν την ίδια σημασία-π.χ. δεν μπορούσαν να αποφασίσουν αν είχαν ακούσει την πρόταση «Έστειλε ένα γράμμα σχετικά μ’αυτό στο Γαλιλαίο,το μεγάλο Ιταλό επιστήμονα» ή την πρόταση «Ένα γράμμα σχετικά μ’αυτό εστάλη στον Γαλιλαίο,το μεγάλο Ιταλό επιστήμονα» .Εν συντομία,θυμόντουσαν τη γενική σημασία αυτού που είχαν ακούσει και όχι και την ακριβή διατύπωσή του.
Η αποθηκευτική ικανότητα της μακρόχρονης μνήμης
Ενώ η ικανότητα της βραχύχρονης μνήμης είναι περιορισμένη,η ικανότητα της μακρόχρονης μνήμης είναι εξαιρετικά μεγάλη.Οι περισσότεροι ερευνητές πιστεύουν ότι είναι,χωρίς υπερβολή,απεριόριστη(Μedin&Ross,1992).Είναι αδύνατο να το αποδείξουμε αυτό,αλλά δεν υπάρχει καμιά περίπτωση ανθρώπων που να μην μπορούν να μάθουν κάτι καινούριο επειδή είχαν αποθηκεύσει πάρα πολλές πληροφορίες στη μακρόχρονη μνήμη τους.Γνωρίζουμεότι οι άνθρωποι αποθηκεύουν τεράστιες ποσότητες πληροφοριών στη μακρόχρονη μνήμη και ότι συχνά τις θυμούνται αρκετά καλά για μεγάλα χρονικά διαστήματα.Για παράδειγμα,οι άνθρωποι είναι εκπληκτικά ακριβείς στην αναγνώριση των προσώπων των συμμαθητών τους από το γυμνάσιο,ακόμα κι αν έχουν να οτυς δουν πάνω από 25 χρόνια(Bruck,Cavanang&Ceci,1991).
Είδη της μακρόχρονης μνήμης
Η έρευνα στην ψυχολογία έχει δείξει ότι υπάρχουν τουλάχιστον τρία είδη μακρόχρονης μνήμης,ανάλογα με την πληροφορία που γίνεται αντικείμενο επεξεργασίας:
επεισοδιακή,σημασιολογική και διαδικαστική.
Η μνήμη ενός συγκεκριμένου γεγονότος που συνέβη ενώ ήσαστε παρόντες ονομάζεται επεισοδιακή μνήμη,όπως π.χ.τι φάγατε χθες,τι κάνατε το περασμένο καλοκαίρι ή που ήσαστε το βράδυ της περασμένης Παρασκευής.Η σημασιολογική μνήμη περιλαμβάνει τη γενικευμένη γνώση του κόσμου,η οποία δεν εμπλέκει τη μνήμηενός συγκεκριμένου γεγονότος.Για παράδειγμα,μπορείτε να απαντήσετε σε μια ερώτηση του τύπου, «Η φάλαινα είναι θηλαστικό ή αμφίβιο;»,χωρίς να θυμάστε κανένα συγκεκριμένο επεισόδιο κατά το οποίο να μάθατε ότι οι φάλαινες είναι θηλαστικά.Η διαδικαστική μνήμη η οποία εμπλέκει την εκμάθηση συμπεριφορών και δεξιοτήτων αναφέρεται στη μνήμη του πώς κάνουμε πράγματα,όπως π.χ. πώς οδηγούμε ένα ποδήλατο,πώς διαβάζουμε ένα χάρτη ή πώς δένουμε τα κορδόνια των παπουτσιών μας .
Έκδηλη και άδηλη μνήμη
Για πολλά χρόνια οι ψυχολόγοι που ενδιαφέρονταν για τη μνήμη εστίασαν την έρευνά τους στην έκδηλη μνήμη,τις διαδικασίες μέσω των οποίων οι άνθρωποι σκόπιμα προσπαθούν να θυμηθούν κάτι.Όταν προσπαθείτε να θυμηθείτε πότε πήγατε τις τελευταίες σας διακοπές ή να πείτε σε κάποιον που γεννηθήκατε,χρησιμοποιείται την έκδηλη μνήμη.
Αντιθέτως,η άδηλη μνήμη είναι η ακούσια ανάμνηση και επίδραση των προϋπαρχουσών εμπειριών.Για παράδειγμα,ενώ παρακολουθείτε μια ταινία που δείχνει ένα μεγάλο ταξίδι με αυτοκίνητο,μπορεί να αρχίσετε να νιώθετε ανησυχία γιατί υποσυνείδητα έχετε ανακαλέσει τη στιγμή που είχατε προβλήματα με τη μηχανή του αυτοκινήτου σας σ’ένα παρόμοιο ταξίδι.Η άδηλη μνήμη λειτουργεί αυτόματα και ασυνείδητα.
Δεν πρέπει να μας εκπλήσει το γεγονός ότι η προηγούμενη εμπειρία επηρεάζει τον τρόπο συμπεριφέρονται οι άνθρωποι.Αυτό που μας εκπλήσσει είναι ότι συχνά οι άνθρωποι αγνοούν ότι οι ενέργειές τουςεπηρεάζονται από προηγούμενα γεγονότα.Επειδή κάποια σημαντικά γεγονότα δεν μπορούν να ανακληθούν,ακόμα και αν οι άνθρωποι προσπαθούν να τα ανακαλέσουν,η άδηλη μνήμη έχει υποστηριχτεί ότι εμπλέκει «τη μνήμη χωρίς την ενθύμηση».Οι διαφορές ανάμεσα στην έκδηλη και άδηλη έχουν γίνει αντικείμενο μελέτης από τον Καναδό ψυχολόγo Endel Tulving και τους συνεργάτες του.Τα πειράματά τους έχουν δείξει πως τα δύο αυτά είδη μνήμης χρησιμοποιούν διαφορετικές αρχές και μπορεί να εμπλέκουν τη δραστηριότητα διαφορετικών νευρικών δικτύων στον εγκέφαλο.
Οι ψυχολόγοι σήμερα διερευνούν το ρόλο της έκδηλης και άδηλης μνήμης σε σημαντικά φαινόμενα της ψυχολογίας,όπως την αμνησία,την κατάθλιψη,τη λύση προβλημάτων,τις συγκινήσεις και την ανάπτυξη.
Μνημονικές στρατηγικές
Οι μνημονικές στρατηγικές(τεχνικές που έχουν σχεδιαστεί για να βοηθήσουν τη μνήμη)έχουν μια μακρά ιστορία που αρχίζει από τους αρχαίους Έλληνες.Οι Αρχαίοι Έλληνες,για παράδειγμα,επινόησαν τη μέθοδο των θέσεων,που βοηθά τους ανθρώπους να θυμηθούν ένα μεγάλο αριθμό αντικειμένων στη σωστή σειρά.Το πρώτο βήμα σ’αυτη τη μέθοδο είναι να επινοήσουμε κάποιες θέσεις,όπως π.χ.θέσεις στο δωμάτιο μας όπου μπορούν να τοποθετηθούν τα αντικείμενα.Μετά από αυτό,μπορούμε να δημιουργήσουμε νοητικές εικόνες για να συνδέσουμε καθένα από τα αντικείμενα στη σειρά με μια συγκεκριμένη θέση.Όταν μετά θελήσουμε να ανακαλέσουμε τα αντικείμενα,μπορούμε να πραγματοποιήσουμε μια νοητική διαδρομή,ανακαλώντας απλώς ό,τι έχει αποθηκευτεί σε κάθε θέση κατά μήκος της διαδρομής.Π.χ. μπορούμε να θυμηθούμε τα πράγματα που πρέπει να αγοράσουμε από τον μπακάλη σκεπτόμενοι κάθε αντικείμενο σε διαφορετικές θέσεις κατά μήκος του δωματίου-μια φέτα ψωμί καρφωμένη στην πόρτα του δωματίου,μπίρα στη βιβλιοθήκη,ένα αβγό κρεμασμένο από τη λάμπα και ούτε καθεξής.
Υπάρχουν πολλές μνημονικές τεχνικές που προσπαθούν να επιβάλλουν οργάνωση και σημασία στο μαθησιακό υλικό.Για παράδειγμα,το δύσκολο έργο του να θυμηθούμε το όνομα κάποιου διευκολύνεται πάρα πολύ με τη μέθοδο «λέξη-κλεδί»που λειτουργεί με τον ακόλουθο τρλοπο:πρώτα απ’όλα επιλέγουμε κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστιστικό του ονόματος του ατόμου και το συνδέουμε με μια νοητική εικόνα.Π.χ.ο κύριος Ζαράρης μπορεί να συνδεθεί με την εικόνα του ψωμιού,ενώ η κυρία Παπαευαγγέλου μπορεί να συνδεθεί με τα ομώνυμα μπισκότα.
Ο τρόπος αυτός μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας,όπου συνδέουμε τις ξενικές λέξεις με κάποιες οικείες εικόνες.Διάφορες έρευνες έχουν δείξει ότι μνημονικές στρατηγικές σαν τις παραπάνω μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά τη μνημονική μας ικανότητα (π.χ.Morris,Jones&Hampson,1978,Atkinson,1975).
H επιτυχία τους υποστηρίζει αυτά που είπαμε παραπάνω σχετικά με τη μνήμη,ότι δηλαδή είναι σημαντικό να συνδέουμε τις νέες πληροφορίες με αυτά που ήδη γνωρίζουμε.
Κλείνοντας την εργασία μου θέλω να αναφέρω ότι τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται ραγδαία ο κλάδος των νευροεπιστημών που μελετά τη φυσιολογία της μνήμης.Οι έρευνες δείχνουν ότι υπάρχουν πολλές εγκεφαλικές περιοχές οι οποίες εμπλέκονται σε μνημονικές διεργασίες.
Πηγή:Στέλλα Βοσνιάδου,Εισαγωγή στην Ψυχολογία(τόμος Α,Βιολογικές,Αναπτυξιακές και Συμπεριφοριστικές Προσεγγίσεις),GUTENBERG.ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ
ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ ΡΟΔΟΥ
ΓΕΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΔΑΣΚΑΛΩΝ
2008-09
ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ:κ. ΛΙΠΟΥΡΔΗ
ΜΑΘΗΜΑ:ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ
ΟΝΟΜΑ:ΠΑΠΑΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΑ
ΘΕΜΑ:Η ΜΝΗΜΗ
Παρασκευή 23 Ιανουαρίου 2009
τρικυμία
Οι άνεμοι λυσσομανάνε με φοβερή ένταση και πείσμα.Τα κύματα τεράστιες γλώσσες καταπίνουν τα πάντα στο πέρασμά τους.Ουρανός μουντός,σκύβει απειλητικά πάνω από τα κεφάλια μας .Αέρας βαρύς,κόκκινος αρρωστιάρικος!Και η βροχή κυκλοθιμική,εκεί που πάει να ξεσπάσει κα να δείξει τη τρομερή της δύναμη ,να'σου και μαζεύεται ,δειλιάζει ,ο άνεμο τη φοβερίζει.Αν δεν σταματήσω να φυσσώ εγώ,εσύ μην τολμήσεις να βγεις.
Ρόδος,Παρασκευή 23 Ιανουαρίου 2009!!!
Ρόδος,Παρασκευή 23 Ιανουαρίου 2009!!!
Τετάρτη 21 Ιανουαρίου 2009
ΓΕΝΙΚΑ
Αύριο οι καιρικές συνθήκες θα είναι πολύ άσχημες!Πολλά μποφώρ και δυνατοί άνεμοι θα πνέουν στο Αιγαίο.
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)
